آيا اين درست است كه بهشت هشت طبقه دارد و انسانهاي بهشتي بر اساس ميزان اعمال نيكشان در بهشت طبقه‌بندي مي‌شوند يا اين كه همه بهشتيان از جمله پيامبران و امامان در يك محل زندگي خواهند كرد؟
پاسخ:
يكي از مباحثي كه در زمينة معاد و قيامت مطرح است، جايگاه انسانها در بهشت و جهنم مي‌باشد. در روايات و آيات تا حدود زيادي به اين مسئله اشاره شده است. منتها در آنها، گاه به «ابواب» و گاه به «طبقات» تعبير شده است. پرسشي كه مطرح است اين است كه آيا مراد از درها همان طبقه‌ها هستند، يا اين دو با هم متفاوتند؟
علامه طباطبايي اين پرسش را در ذيل آيه 44 سوره حجر مطرح كرده و اين گونه پاسخ داده است: از آيات و روايات متعدد استفاده مي‌شود كه مراد از ابواب، همان طبقه‌ها و دركات مختلفي است كه از نظر نوع پاداش و عذاب با هم تفاوت دارند. ايشان فرمايش خود را به رواياتي از جمله روايت ذيل مستند مي‌كنند:
در روايتي آمده است حضرت علي ـ عليه السّلام ـ به گروهي فرمود: هيچ مي‌دانيد درهاي جهنم چگونه است؟ (آن گروه گفتند): لابد مثل همين درهاي دنيا است، حضرت فرمودند: نه و لكن اين طور است، آن گاه دست خودرا روي دست گذاشتند (كه اشاره به طبقات آن است).(1)
تعداد درها يا طبقه‌هاي بهشت و جهنم از آيات و روايات استفاده مي‌شود كه هر كدام از بهشت و جهنم در هاي متعددي دارند. جالب اين است كه در قرآن به صراحت آمده است(2) كه «جهنم» هفت در (طبقه) دارد و بر اساس روايات متعددي بهشت «هشت» در دارد. اين تفاوت ممكن است اشاره به اين مطلب داشته باشد كه هر چند درهاي ورود به بدبختي و عذاب فراوان باشد، ولي با اين حال درهاي رسيدن به سعادت و خوشبختي از آن افزون‌تر است(3) و هميشه رحمت خداوند بيشتر از غضب او مي‌باشد: «يا من سبقت رحمته غضبه».
مقام‌هاي بهشتيان: از نكته‌هاي پيشين و از تعبيرهاي مختلف قرآن مجيد به خوبي استفاده مي‌شود كه باغهاي بهشتي كه بهشتيان در آن ساكن هستند، متعدد و گوناگون است و با توجه به رواياتي كه در تفسير آيات مربوط به اين باغها آمده، معلوم مي‌شود كه تنوع باغها، مربوط به مراتب و درجه‌ها و مقام‌هاي بهشتيان است كه هر گروهي از آنان بر اساس شايستگي در اين باغهاي بهشتي كه هر يك از ديگري برتر و والاتر است جايگزين مي‌شوند.
براي نمونه به بررسي يكي از اين آيات مي‌پردازيم:
اِنّ الذين ءامنوا و عملو الصالحات كانت لهم جنّات الفردوس نزلا(4) همانا كساني كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، باغهاي فردوس نيز منزل گاهشان است.
از احاديث استفاده مي‌شود كه فردوس بخشي از بهشت و برترين و بالاترين جايگاه آن است كه در اين بخش پيامبر اكرم، امامان و برخي پيروان راستين آنان مانند ابوذر و سلمان و... ساكن هستند.
در روايتي از پيامبر اكرم آمده است: «هنگامي كه از خداوند متعال تقاضا مي‌كنيد، فردوس را تقاضا كنيد كه وسط بهشت، و قسمت اعلي و برتر آن است و بر فراز آن عرش خدا است و از فردوس نهرهاي بهشتي سرچشمه مي‌گيرد.»(5)
در حديث ديگري از حضرت علي ـ عليه السّلام ـ چنين مي‌خوانيم: «براي هر چيزي محل اعلايي است و محل اعلاي بهشت فردوس است و آن براي محمد و آل محمد است.»(6)
از مجموع آنچه در بالا آمد به خوبي مي‌توان نتيجه گرفت كه بهشت داراي مقامها و درجه‌هاي متفاوتي است و مي‌توان هر كدام از اين مراتب را بهشتي دانست و بدون شك تفاوت مقام‌هاي اولياي خدا ايجاب مي‌كند كه درجه‌هاي آنان در بهشت متفاوت باشد، بهشت مقربين با اصحاب اليمين متفاوت است و بهشت كساني كه در قله‌هاي ايمان، معرفت و اعمال صالح قرار دارند با كساني كه در مراتب پايين‌ترند فرق دارد.(7)
پاورقی:
1. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، نشر جامعه مدرسين، ج 12، ص 170 و 176.
2. حجر: 44.
3. ر.ک: مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، نشر دارالکتب الاسلاميه، چاپ نهم، ج11، ص 77 ـ 78.
4. كهف: 107.
5. مكارم شيرازي، ناصر، پيام قرآن، ج 6، ص 351، به نقل از روح المعاني، ج 16، ص 47.
6. مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، موسسه الوفاء، ج 24، ص 269.
7. ر.ك: پيام قرآن، پيشين، ص 345 ـ 356.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات