مي گويند در آغاز نزول حكم روزه اگر كسي پس از افطار كمي مي خوابيد پس از بيداري تا افطار روز بعد خوردن و آشاميدن برايش ممنوع بود حال چرا آن روز خداوند آن حكم را داده و امروز اين حكم را در صورتي كه ميزان تحمل افراد آنقدر نبوده است؟
پاسخ:
بر اساس آنچه از روايات بدست مي آيد كه در آغاز نزول حكم روزه , مسلمانان فقط حق داشتند پيش از خواب شبانه غذا بخورند, چنانچه كسي در شب به خواب مي رفت سپس بيدار مي شد خوردن و آشاميدن بر او حرام بود. حتي اگر كسي بعد از نماز شام افطار نكرده خوابش مي برد و آنگاه بيدار مي شد , ديگر نمي توانست چيزي بخورد.(1) و نيز در آن زمان آميزش با همسران در روز و شب ماه رمضان حرام بود.(2)
در اين شرايط يكي از ياران پيامبر ـ صلّي عليه و آله ـ به نام «مطعم بن جبير» و يا «خوّات بن جبير» كه سالخورده اي ناتوان اما جدّي بود و با اين حال روزه مي گرفت. هنگام افطار وارد خانه خود شد, تا افطار كند. اما هنگامي كه منتظر آماده شدن غذا بود. خوابش برد , وقتي بيدار شد گفت من حق افطار ندارم و طعام خوردن بر من حرام شد , ديگر امشب نمي توانم چيزي بخورم. با همان حالت گرسنگي شب را خوابيد و صبح در حالي كه روزه دار بود براي حفر خندق ( در آستانه جنگ احزاب ) در اطراف مدينه حاضر شد, و به كار حفر خندق پرداخت. در أثناء تلاش و كوشش به واسطه ضعف و گرسنگي مفرط بيهوش شد, پيامبر بالاي سرش آمد و از حال او جويا شد. و نيز جمعي از جوانان مسلمان كه قدرت كنترل خويشتن را نداشتند شبهاي ماه رمضان با همسران خود آميزش مي كردند، در اين شرايط آيه شريفه نازل شد(3) و به مسلمانان اجازه داد كه در تمام طول شب مي توانند غذا بخورند و با همسران خود آميزش جنسي داشته باشند:
اُحِلَّ لكم ليلة الصّيام الرَّفثُ الي نسائكم هنَّ لباسٌ لكُم و أنتُم لباسٌ لَهُنَّ علمَ الله أنّكُم كُنتُم تختانُونَ أنفُسكُم فتاب عليكُم و عَفا عنكُم فالآن با شروهُنَّ و ابتغوا ما كتب الله لكُم و كُلُوا و اشربوا حتَّي يَتَبيَّنَ لَكُم الخيطُ الأبيضُ من الخيط الأسود من الفجر ثُمَّ أتِموّا الصِّيامَ الي اللَّيل....(4)
آميزش جنسي با همسرانتان , در شب روزهايي كه روزه مي گيريد, حلال است . آنها لباس شما هستند , و شما لباس آنها. خداوند مي دانست كه شما به خود خيانت كرديد. ( و اين كار ممنوع را انجام مي داديد ) پس توبه شما را پذيرفت و شما را بخشيد. اكنون با آنها آميزش كنيد ، و آنچه را خدا براي شما مقرر داشته , طلب نماييد و بخوريد و بياشاميد , تا رشته سپيد صبح , از رشته سياه ( شب ) براي شما آشكار گردد سپس روزه را تا شب , تكميل كنيد. ... »
بدين ترتيب خداوند حكم قبلي را برداشت و نسبت به مسلمانان از روي رأفت و رحمت اش تخفيف داد.
البته بايد توجه داشت كه اين مطالب مربوط به شأن نزول آيه است نه اينكه علت برداشتن حكم اين ها باشد. بنابراين برداشت حكم منع از خوردن و آشاميدن بعد از خواب در ماه رمضان در همان زمان پيامبر ـ صلّي عليه و آله ـ بوده و هست نه اينكه ـ چنانكه از سؤال فهميده مي شود ـ اين حكم در زمان هاي بعد برداشته شده باشد.
اما ممكن است همچنان اين پرسش در ذهن بيايد , كه بالأخره حكم اولي تا اندازه اي خالي از حرج و سختي نبوده , صبر از آميزش با زنان در تمام ماه و گرسنه و تشنه ماندن 24 ساعت و بيشتر از آن در مواقعي براي همه مقدور نيست , پس چرا خداوند از ابتدا چنين حكمي را جعل كرده است؟
در پاسخ اين پرسش و فلسفه جعل ابتدايي حكم پيشين مفسران به اموري چند اشاره كرده اند , كه در اينجا بيان مي كنيم :
1. اين حكم از همان ابتدا موقت بوده تا به زودي برداشته شود و مسلمانان عملاً بدانند كه در شريعت اسلام اندازه قدرت و توانايي آنها در نظر گرفته شده به دليل اينكه حكم روزه منجر به حرج مي شد، برداشته و نسخ گرديد.(5)
2. اين حكم شايد آزمايشي بود براي مسلمانان(6) تا مسلمانان متعهد و پاك باخته از كساني كه به اين مقام نرسيده اند شناخته شود.
3. ممكن است براي آماده ساختن مسلمين نسبت به پذيرش احكام روزه بوده باشد.(7) تا بدانند كه خداوند در احكام روزه مراعات توانايي هاي آنها را كرده است و از آنها نه تنها كارهاي خارج از توان شان را نمي خواهد , بلكه به اعمالي كه مشقت زياد داشته باشد نيز امر نمي كند و شاهد آن برداشتن حكم مشقت آور روزه از عهده آنها است و رخصت دادن به مسلمانان در انجام اعمال زناشويي و خوردن و آشاميدن در شب هاي ماه رمضان است.
پاورقی:
1. كليني, محمد بن يعقوب، اصول الكافي, تهران, دار الكتب الاسلاميه, 1365, ج4، ص98, و نيز: طوسي, التهذيب, تهران, دارالكتب الاسلاميه, 1365, ج4, ص184.
2. حر عاملي, وسائل الشيعه, قم, مؤسسة آل البيت, 1409 ق, ج10, ص114.
3. قمي, علي بن ابراهيم بن هاشم, دارالكتاب, قم, 1404 ق, ج1, ص60. و حر عاملي، وسائل الشيعه, ج10, ص114.
4. بقره: 187.
5. قرشي, سيد علي اكبر, تفسير احسن الحديث, تهران, بنياد بعثت, چاپ سوم, 1377, ج1, ص340.
6. مكارم شيرازي, ناصر, تفسير نمونه, ج1, تهران, دارالكتب الاسلاميه, چاپ چهل و چهارم, 1382, ص649.
7. همان.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات