قبل از پرداختن به پاسخ ،نگاهي به اين آيات مي اندازيم.
خداوند متعال در آيه 160 سوره انعام مي فرمايند: مَن جَاءَ بِالحَْسَنَةِ فَلَهُ عَشرُْ أَمْثَالِهَا وَ مَن جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يجُْزَي إِلَّا مِثْلَهَا وَ هُمْ لَا يُظْلَمُونَ. «هر كس كار نيكو كند او را ده برابر آن خواهد بود و هر كس كار زشت كند به قدر كار زشتش مجازات شود و بر آنها اصلا ستم نخواهد شد».
در اين آيه، اشاره به رحمت و پاداش وسيع خداوند كه در انتظار افراد نيكوكار است، كرده و تهديدهاي آيه گذشته را با اين تشويق ها تكميل مي كند و مي گويد: هر كسي كار نيكي انجام داد، ده برابر به او پاداش داده مي شود و هر كس كار بدي انجام دهد، جز به همان مقدار، كيفر داده نمي شود.
و براي تاكيد اين جمله را نيز اضافه مي كند كه «به آنها هيچ گونه ستمي نخواهد شد» و تنها به مقدار عمل شان كيفر مي بينند.(1)
در آيات 7و 8 سوره زلزال نيز به اهميت عمل و حساب رسي در قيامت اشاره نموده و مي فرمايند: فَمَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ وَ مَن يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ. «پس هر كس به قدر ذره اي كار نيك كرده باشد (پاداش) آن را خواهد ديد. و هر كس به قدر ذره اي كار زشتي مرتكب شده آن هم به كيفرش خواهد رسيد».
اين آيه مي رساند كه ترازوهاي سنجش عمل در قيامت آن قدر ظريف است كه حتي كوچك ترين اعمال انساني را وزن مي كنند و به حساب مي آورند.
نه تنها از آيات اخير اين سوره كه از آيات مختلف قرآن به خوبي استفاده مي شود كه در حسابرسي اعمال در قيامت فوق العاده دقت و موشكافي مي شود، در آيه 16 سوره لقمان مي خوانيم: يا بُنَيَّ إِنَّها إِنْ تَك مِثْقالَ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ فَتَكنْ فِي صَخْرَةٍ أَوْ فِي السَّماواتِ أَوْ فِي الْأَرْضِ يَأْتِ بِهَا اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ. «پسرم! اگر به اندازه سنگيني دانه خردلي (عمل نيك يا بد) باشد و در دل سنگي يا در گوشه اي از آسمان ها يا زمين پنهان گردد، خداوند آن را (در قيامت) براي حسابرسي مي آورد، خداوند دقيق و آگاه است».
«خردل» دانه بسيار كوچكي از گياه معروفي است كه ضرب المثل در كوچكي مي باشد.
اين تعبيرات نشان مي دهد كه در آن حسابرسي بزرگ كوچك ترين كارها محاسبه مي شود، ضمنا اين آيات هشدار مي دهد كه نه گناهان كوچك را كم اهميت بشمرند، و نه اعمال خير كوچك را، چيزي كه مورد محاسبه الهي قرار مي گيرد هر چه باشد كم اهميت نيست.
از «ابو سعيد خدري» آمده است كه وقتي آيه فَمَنْ يَعْمَلْ ... نازل شد عرض كردم: اي رسول خدا! آيا من همه اعمالم را مي بينم؟
فرمود: آري. گفتم: آن كارهاي بزرگ را؟ فرمود: بله، گفتم: كارهاي كوچك كوچك را؟ فرمود: بله، عرض كردم: «اي واي بر من! مادرم بنشيند و براي من عزاداري كند!».
فرمود: «بشارت باد بر تو اي ابو سعيد! چرا كه (حسنات) به ده برابر حساب مي شود، تا هفتصد برابر، و خدا براي هر كس بخواهد آن را هم مضاعف مي كند، و اما هر گناه به اندازه يك گناه مجازات دارد، يا خداوند عفو مي كند. و بدان احدي با عملش نجات نخواهد يافت! (جز اينكه كرم خدا شامل او گردد) عرض كردم حتي تو هم اي رسول خدا؟! فرمود: حتي من، مگر اينكه خداوند مرا مشمول رحمتش سازد!».
در نتيجه هيچگونه تناقضي بين آيات ديده نمي شود چرا كه در آيه 160 رحمت بي منتهاي الهي بر انسان را مي رساند كه خداوند از سر لطفش براي هر عمل خوبي ده برابر پاداش مي دهد و اين منافاتي ندارد كه در آيه 7 بگويد هر كسي كوجك ترين عملي را انجام دهد خواهد ديد چون ديدن نتيجه عمل چيزي است و لطف و احسان الهي چيز ديگر.
بنابراين خداوند در سوره زلزال اهميت حسابرسي را بيان داشته و در سوره انعام لطف و احسان و رحمت و كرم الهي را.
پاورقی:
1. مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، ج6، ص55.
منبع: نرم افزار پاسخ - مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات