رهروان ولایت ـ جهان آفرینش و عالم طبیعت براساس قوانین ثابت و ریاضی خلق شده است و سنّت‌های لایتغیّر خداوند نیز جزئی از این قوانین حاکم بر این نظام خلقت می‌باشند؛ یکی از این سنتّ‌های الهی کسب روزی و برکت است.
قرآن کریم می‌فرماید: «و لو انّ اهل القرى آمنوا واتّقوا لفتحنا عليهم بركات من السماء والارض...[اعراف/96] اگر مردمى كه در شهرها و آبادي‌ها زندگى می‌کنند، ايمان بياورند و تقوى پيشه كنند، بركات آسمان و زمين را بر آن‌ها مى‌گشاییم...» در جای دیگر می‌فرماید:« ومن یتق اللّه یجعل له مخرجا و یرزقه من حیث لا یحتسب[طلاق/3]هر کسی تقوای الهی پیشه کند، برای او راه گشایشی ایجاد می‌شود و روزی او از آن جایی که حساب نمی‌کند، به او می‌رسد».
امّا سوال و یا شبهه‌ای که در ذهن بسیاری وجود دارد این است که چرا غالب كسانی كه مطیع اوامر و دستورهای قرآن و خداوند تبارك و تعالی هستند، از آثار این اطاعت و پیروی برخوردار نیستند و با كمبودهای شدید و گرفتاری‌ها و بلایای زیادی روبرو هستند؟ و كسانی‌كه كافر هستند و یا در كشورهای كفر زندگی می كنند، هم از نظر رفاه و آسایش، از وضعیت و موقعیت بهتر و برتری بهره‌مند هستند و هم از انواع نعمت‌های خدادادی بیشتری برخوردار می‌باشند.
این مسئله که هر انسانی و هر قومی که در مسیر خدا گام بردارد و تقوا پیشه کند و در برابر نعمت‌های الهی شکرگزار باشد، خداوند آن‌ها را از دریای بیکران رحمت خویش مستفیض کرده و نعمت‌های خود را بر او نازل خواهد کرد، از سنت‌های خداوند و درست می‌باشد. امّا مشکلات و مصیبت‌ها و تنگناهایی که مومنین بدان دچار می‌شوند، فلسفه و علّت‌های دیگری نیز دارد که به چند نمونه اشاره می‌کنیم:
1. مشکلات و مصائب خودساخته: علّت برخی بلاها و مشکلاتی که مومن به آن دچار می‌شود، خود انسان است؛ بسیاری از اوقات این خود ما هستیم که به دلیل سوء مدیریت در برنامه و یا به دلیل انتخاب‌های غلط و اشتباه و ... دچار مشکل می‌شویم. به طور مثال اگر در رانندگی دچار تصادف شویم و در آن به نقص عضو مبتلا شویم و یا ... همه این‌ها مسبب‌شان خود ما هستیم و به خداوند مربوط نمی‌شود. قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّ اللَّهَ لاَ یَظْـلِمُ النَّاسَ شَیئا وَ لَـَکِنَّ النَّاسَ أَنفُسَهُمْ یَظْـلِمُونَ[یونس/44] خداوند هیچ بر مردم ستم نمی‌کند؛ ولی این خود مردم‌اند که بر خویشتن ستم می‌کنند».
2. سنت امتحان الهی: برخی بلاها برای آزمایش و امتحان مردم می‌باشد؛ چرا که دنیا محل ابتلا و امتحان است نه دار آسایش و راحتی، آن‌چنان‌كه قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَنَبْلُوَنَّکُم بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِّنَ الاْمْوَ َلِ وَ الاْنفُسِ وَ الثَّمَرَ َتِ وَبَشِّرِ الصَّـَبِرِین[بقره/155] قطعاً شما را به چیزی از قبیل ترس و گرسنگی و کاهش در اموال و جان‌ها و محصولات، می‌آزماییم و مژده باد شکیبایان را».
3. مصائب و مشکلات کفاره گناهان: گاهی خداوند متعال برای از بین بردن آثار گناه، مومنان را به بلا و مصیبت دچار می‌کند تا به لطف و کرمش در همین دنیا جبران شود و پس از مرگ، گرفتار عذاب و آتش دردناک نشوند. و این خود بزرگ‌ترین موهبت الهی است که ما در دنیا به خاطر گناهان‌مان عقاب شویم و چیزی برای آخرت نماند که عقوبت آن جا بسیار سخت‌تر از این دنیاست. امام صادق (علیه‌السلام) در این باره فرموند: «اگر محبت و رحمت الهی به فردی یا قومی تعلق گیرد، باران بلا را بر سر ایشان می‌باراند؛ به طوری که به محض خروج از یک اندوه، به اندوه دیگر فرو رود».[1] امام کاظم(علیه‌السلام) نیز در این رابطه فرموند: «شما هیچ گاه مؤمن نخواهید بود، مگر آن هنگام که بلا را نعمت شمارید و آسایش و رفاه را مصیبت و بدبختی بدانید».[2]
4. ترفیع درجه: گاهی خداوند با نزول مشکلات و مصائب می‌خواهد مقام مومن را بالاتر ببرد، و به هر میزان که بهره‌ی روحی انسان از تعالی و تقوی بیشتر باشد، به همان میزان مصیبت‌ها و مشکلات او در زندگی بیشتر خواهد بود. امام صادق(علیه‌السلام) فرموند: «به درستی که خداوند متعال پیامبران خویش را بیش از همه به سختی و گرفتاری مبتلا می‌کند؛ سپس جانشینان و پیروان ایشان، و به هر میزان که به پیامبران نزدیک‌تر باشند، بلا و گرفتاری ایشان بیشتر است».[3] پیامبر اکرم(صلّی‌اللّه‌علیه‌واله) نیز در این رابطه فرموند: «خداوند بنده مؤمن خویش را با گرفتاری تغذیه می‌کند (رشد می‌دهد) هم‌چنان که مادر، فرزند خویش را با شیر تغذیه می‌کند».[4]
5. یکی دیگر از سنّت‌های الهی نیز این است که هر کسی به اندازه رنج و زحمتی که کشیده استفاده و بهره‌برداری می‌کند. خداوند می‌فرماید: «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلاَّ ما سَعی[نجم/39]و براى انسان بهرهاى جز سعى و كوشش او نيست». پس هر کسی به اندازه تلاش و زحمتی که کشیده و به اندازه‌ای که از نبوغ و استعداد الهی استفاده کرده است، در راحتی و آسایش خواهد بود. و بدون شک یکی از علت‌های پیشرفت آنان تلاش زیادی بوده که توسط آنان برای رشد اقتصادی شده است و نتیجه آن را هم الان برداشت می‌کنند.
در نتیجه: به طور کلی می‌توان این پنج دلیل را برای پاسخ به سوال بالا ارائه کرد؛ لذا نعمت‌های دنیایی نمی‌تواند معیاری برای سنجش انسان‌ها و جوامع باشد، چه بسا خود همین فراوانی نعمت، عذابی از جانب خداوند متعال باشد، تا انسان به آن‌ها مشغول شده و آخرت را فراموش کند.
------------------------------------------
پی‌نوشت:
[1]. بحارالانوار،ج82، ص148؛ به نقل از منتخب میزان الحکمه، ح903.
[2]. جامع الاخبار،ج313،ص870؛ به نقل از منتخب میزان الحکمه، ح894.
[3]. اصول کافی، ج2، ص 252.
[4]. بحارالانوار، به نقل از منتخب میزان الحکمه، ح891.