اميرالمؤمنين به معناى لغوى آن؛ يعنى امير و فرمانده و رهبر مسلمانان.(1)
مطابق معناى لغوى به پيامبر مىتوان اميرمؤمنان؛ يعنى رهبر و فرمانده مسلمانان گفت. به خلفاى راشدين و خلفاى اموى و عباسى و يا همه كسانى كه توسط شورا و اصحاب اهل حل و عقد انتخاب شدهاند ، نیز اطلاق می گردد.(2)
بر همين اساس خلفاى اسلامى خود را اميرمؤمنان می خواندند.
اما در یک معنای ویژه اين لقب اختصاص به حضرت علی(ع) دارد و تنها به آن حضرت سزاوار و شایسته است که گفته شود اميرالمؤمنين . اگر در روايات عنوان اميرالمؤمنين از القاب خاص على(ع) شمرده شده،(3) با همین معنا در ارتباط است،و آن معنا دربردارنده وصايت و خلافت بلافصل پيامبر(ص) است؛ با توجه به اين معنا اميرالمؤمنين تنها شامل امام علی(ع) مىشود، چون جز او كسى جانشین بلافصل نيست ؛ به همين خاطر، اين لقب براى ديگران و حتى امامان معصوم (ع) اطلاق نشده است.
شخصى از امام صادق(ع) پرسيد: آيا روا است كه به امام زمان(ع) به عنوان "سلام بر تو، اى اميرمؤمنان" سلام ياد كرد؟ امام فرمود: نه، زيرا خداوند تنها على را به اين لقب ناميده است. نه قبل او كسى به اين لقب ناميده شده و نه پس از او.
اختصاص لقب اميرالمؤمنين به امام على(ع) به جهت نصب به مقام امامت و خلافت توسط پيامبر است؛ يعنى بعد از پيامبر بايد او امير و حاكم مسلمانان باشد و مردم بايد به اين مهم آشنا شوند. با توجه به این معنا است كه پيامبر فرمود: "اگر مردم مىدانستند در چه زمانى على به اين لقب ملقب گرديد، هرگز منكر فضايل او نمی شدند، زيرا على در زمانى كه آدم بين روح و جسد بود، ملقب به اين لقب شد؛ زمانى كه خداوند فرمود: آيا من پروردگار شما نبودم؟ گفتند: بلى. فرمود: من پروردگار شمايم و محمد پيامبر شما است و على امير شما است".(5)
در برخى از روايات بيان شده كه حتى در زمان پيامبر نيز توسط ایشان، از على(ع) به اميرمؤمنان ياد شده است. (6)
پی نوشتها
1- دايرةالمعارف تشيع، ج2، ص 522
2- همان، ص 522 – 523
3- همان، ص 522
4- كافى، ج1، ص 411؛ بحارالانوار، ج24، ص 211؛ مظهر ولايت، ص 41 .
5 - ينابيع الموده، ج 2، ص 63؛ بحارالانوار، ج9،ص 256؛ مظهر ولايت، ص 40
6- بحارالانوار، ج35، ص 37؛ ارشاد مفيد، ص 42