چکیده: امام رضا (علیه السلام) گناهان کوچک را زمینه ساز گناهان بزرگ می داند.
امام رضا (علیه السلام) پیشوای هشتم شیعیان که این روزها مصادف با حرکت آن حضرت از مدینه به مرو است و به ایران آمد تا کشور ما را با نور خود بیاراید؛ در حدیثی می فرمایند: «اَلصَّغَائِرُ مَنَ الذُّنُوبِ طُرُقٌ اِلَی الْکَبَائِرِ مَنْ لَمْ یَخَفِ اللهَ فی الْقَلِیلِ لَمْ یَخَفْهُ فِی الْکَثِیرِ» [1]
«گناهان کوچک،زمینه ی گناهان بزرگ است. هر که در گناه کوچک از خدا نترسد در گناه بزرگ هم از خدا نخواهد ترسید»
حضرت در این حدیث، سهل انگاری در گناهان کوچک را زمینه ساز ورود در میدان گناهان بزرگ می داند.
امروزیها یک جمله ای را میگویند به این مضمون: همیشه مسیرهای بزرگ از قدم اول شروع می شوند، یعنی قدم اول (کوچک) مقدمه ورود در راهی بزرگ است. می بینی فردی از یک نخ سیگار (کوچک) شروع نمود و سر از ناکجا آباد درآورد.
بحث گناه هم همین است.
بیشتر مجرمین دادگاهها می گویند: ما اول کم کم وارد گود شدیم؛ بعد تا به خود آمدیم خود را در باتلاقی گرفتار دیدیم. چه رابطه های گناه آلودی بین دو جنس مخالف که از یک نگاه شروع شده، و هکذا
تفسیر المیزان می نویسد: بزرگى گناه امرى است اضافى و معنايى است كه جز با مقايسه با كوچكتر از خودش تحقق نمىيابد، و از همين كلمه است كه استفاده مىشود در شرع گناهانى ديگر هست كه از آن نهى نيز شده، ولى صغيرهاند. [2]
پیامبر اسلام هم، در حدیثی به مسلمانان تذکر میدهد: «لَا تَنْظُرُوا إِلَى صَغِيرِ الذَّنْبِ وَ لَكِنِ انْظُرُوا إِلَى مَنِ اجْتَرَأْتُم» [3]
«به کوچکی گناه نگاه نکنید بلکه به چیزی [نافرمانی خدا] که برآن جرات یافته اید بنگرید».
حقیقت هم همین است. در زندگی روزمره هم این نکته به چشم می خورد انسان اگر رفیقی داشته باشد برخلاف میلش عمل نمی کند و حرمت رفیقی را نگه می دارد. حالا اگر این رفیق و دوست خداوند باشد که صاحب همه چیز است و دنیا دست اوست؛ باید انسان حواسش را بیشتر جمع کند.
چنانکه امام صادق (علیه السلام) همین حواس جمعی رابه ما آموزش میدهد:«لا صغيرة مع الاصرار» [4] «هيچ گناهى با تكرار صغيره نيست».
یعنی اگر گناه تکرار شود حتی اگر کم باشد دیگر صغیره نیست، چون انسان با تکرار آن گناه اعلام می دارد که این را دوست دارد و تمایل به آن دارد. پس گناهی که انسان شوق به آن دارد می تواند در آینده، انسان را تحت الشعاع قرار دهد و به گناهان بزرگتری بکشاند.
پس انسان باید پیوسته از نفس خود حساب بکشد. امام رضا (علیه السلام) در همین زمینه می فرماید: «مَنْ حَاسَبَ نَفْسَهُ رَبِحَ وَ مَنْ غَفَلَ عَنْهَا خَسِرَ» [5]
«هر که از نفس خویش حساب کشد سود می برد و هر که غفلت ورزد زیان می بیند»
انسان همانطور که حساب و کتاب زندگی دنیایی خود را دارد و پیوسته حساب می کند امروز به کجا رسیدم و فردا به امید خدا به کجا خواهم رسید؛ باید حساب و کتاب نفس خود را هم داشته باشد. مبادا گناهان کوچک انسان بر اثر غفلت و سهل انگاری به گناهان بزرگ برسند و حاد شوند.
حضرت در حدیث دیگری چنین می فرمایند: «لایَخَافَ عَبْدٌ اِلّا ذَنْبَهُ وَ لایَرْجُوَ اِلَّا رَبَّهُ» [6]
«بنده باید جز از گناهانش نترسد و جز به خدا امید نبندد»
این حدیث، ما را از گناهان برحذر داشته چه صغیره باشند چه کبیره، زیرا که گناه از ناحیه شیطان است و شیطان هم دشمن انسان است، در مقابل، ما را به فضل و رحمت و امید به خدا داشتن فرا می خواند و هنگامی که ما امیدمان و تکیه گاهمان خدا باشد از دستوراتش اطاعت و از او حساب برده و می ترسیم. این ترس از خداوند، سازنده است و انسان را به پاکی و خوبی سوق می دهد.
قرآن می گوید: اگر گناه کبیره از تو سر نزد ما صغیره را از تو می گذریم.
قرآن می فرماید: «إِنْ تَجْتَنِبُوا كَبائِرَ ما تُنْهَوْنَ عَنْهُ نُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئاتِكُمْ وَ نُدْخِلْكُمْ مُدْخَلاً كَريماً» [نساء/31] [7]
«(اى اهل ايمان) چنان كه از گناهان بزرگى كه شما را از آن نهى كرده اند دورى گزينيد، ما از گناهان ديگر شما درگذريم و شما را به مقامى نيكو برسانيم»
یعنی اگر سراغ گناه کبیره نروید، اگر هم صغیره ای از شما سر زد و سعی در تکرارش هم نداشتی؛ ما آن را می بخشیم (چشم پوشی می کنیم)
تفسیر نمونه در ذیل همین آیه می نویسد: پرهيز از گناهان بزرگ خصوصا با فراهم بودن زمينههاى آنها، يك نوع حالت" تقواى روحانى" در انسان ايجاد مىكند كه مىتواند آثار گناهان كوچك را از وجود او بشويد و در حقيقت آيه فوق همانند آيه «إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّئاتِ» [هود/114]
«حسنات، سيئات را از بين مىبرند» مىباشد، و در واقع اشاره به يكى از آثار واقعى اعمال نيك است و اين درست به اين مىماند كه مىگوئيم اگر انسان از مواد سمى خطرناك پرهيز كند و مزاج سالمى داشته باشد مىتواند آثار نامطلوب بعضى از غذاهاى نامناسب را بواسطه سلامت مزاج از بين ببرد. [8]
نتیجه گیری
امام رضا (علیه السلام) در سخنی بیان می دارد: کسی که در معاصی و گناهان صغیره از خدا نترسد، در ارتکاب کبیره هم (به احتمال زیاد) نمی ترسد.
پیامبر اسلام می گوید: به کوچکی گناه ننگرید بلکه به بزرگی خدایی که نسبت به او جرات عصیان پیدا کرده اید توجه کنید.
خداوند در قرآن می فرماید:اگر گناهان کبیره را انجام ندهید ما گناهان صغیره شما را پوشانده و می بخشیم (اگر کبیره را انجام ندهی و اصرار هم بر صغیره نداشته باشی)
پی نوشتها
[1] عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج 2، ص 180
[2] ترجمه تفسير الميزان، ج4 ، ص 512
[3] کنز الفؤاد ج 1 ، ص 55
[4] وسائل الشيعة،ج15 ، ص312 ، باب وجوب اجتناب المحقرات من الذنوب ..... ص : 310
[5] بحار الانوار، ج 75، ص 352
[6] عیون اخبار الرضا علیه السلام،ج 2، ص 44
[7] ترجمه الهی قمشهای، ص83
[8] تفسير نمونه، ج3، ص 360