از میان اموری که اشنائی با انها در روند کمال یابی انسان مهم و مؤثر تلقی میشود هیچ امری به اندازه شناخت خود انسان و ویژگی های وجودی او اهمیت ندارد.
امام علی علیه السلام میفرمایند:
غایه المعرفه ان یعرف المرء نفسه؛ (1)
نهایت معرفت آن است که انسان خود را بشناسد.
نقطه مقابلِ خودشناسی، خود ناشناسی است که به عقیده امیر المومنین(ع) بالاترین و بزرگترین جهل است. چنانکه فرمود:
کفی بالمرء جهلاً ان یجهل نفسه؛ (2)
در جهل انسان همین بس که خود را نشناسد.
بر این اساس قران کریم در کنار دعوت به مطالعه و برسی کتاب افرینش وجهان طبیعت به مطالعه و دقت در وجود آدمی نیز تأکید دارد. در یک مورد می فرماید: «در زمین و در وجود خود شما نشانه هایی برای افراد بایقین است؛ چرا در آن ها دقت نمی کنید.»
رسول اکرم صلی الله علیه و آله نیز در اشاره به یکی از دستاوردهای مهم خودشناسی می فرمایند:
«آگاه ترین شما بر خویش، داناترین شما به پروردگار است». در یک مورد دیگر هم وقتی یکی از همسران آن حضرت از ایشان می پرسد: چه موقعی انسان بهتر می تواند خدا را بشناسد؟ رسول اکرم صلی الله علیه و آله پاسخ می دهد: «آن گاه که خود را بشناسد».3
پی نوشت
1) شرح غررالحکم و دررالحکم (خوانساری) جلد4، ص272.
2) همان، ص 575.
3) امالى سید مرتضى:جلد 2، ص 329 و 274