در قرآن کریم در چند آیه بیان بیان شده است خداوند متعال «لطیف» است، مانند «إِنَّ رَبِّی لَطِیفٌ لِما یَشاءُ»(یوسف - 100)، «إِنَّ اللَّهَ لَطِیفٌ خَبِیرٌ»(حج - 63). ممکن است سوال کنید معنای لطیف در این آیات چییت؟
«لطیف» در لغت از «لطف» گرفته شده که به معنای کوچک بودن و ظریف بودن چیزی است، یعنی: عرب وقتی می گوید «لطف الشی» یعنی آن چیز هم کوچک است و هم ظریف. اما باید دید در مورد خداوند متعال به چه معناست؟ این اسم در مورد خدا هم ناظر به خود خداست و هم ناظر به افعال او؛ خداوند خودش «لطیف» است، یعنی: هیچ ترکیب و جزء و شکلی ندارد و به اصطلاح فلسفی«بسیط» است.
اما بیشتر در مورد فعل خداوند سبحان به کار میرود، و به این معناست که خلق و فعل او در نهایت ظرافت و دقت است و هیچ خللی در کارش وجود ندارد و موجودات ریز و کوچک و بسیار لطیف را با قدرت و علم و احاطه بر آنها آفریده است. هم چنین نسبت به مخلوفاتش نهایت مهربانی و محبت و رفاقت را دارد(1).
این معنا در روایات نیز اشاره شده است به طور مثال امام جواد(ع) در حدیثی فرمودند: «ما او را «لطیف» می نامیم براى آنكه بهر لطیفى داناست (چیز كوچك و دقیق) مانند پشه و كوچكتر از آن و محل رشد و شعور و شهوت جنسى او و مهرورزى به اولادش و سوار شدن بعضى بر بعض دیگر و بردن خوردنى و آشامیدنى براى اولادش در كوهها و كویرها و نهرها و خشكزارها، از اینجا دانستیم كه خالق پشه لطیف است بدون كیفیت، كیفیت تنها برای مخلوق است كه چگونگى دارد»(2).
مفسرین نیز «لطیف» را به همین معنا دانسته اند، علامه طباطبایی می نویسد: «لطیف صنعه» یعنی در خلقت و آفرینش لطیف است(3). آیت الله مکارم شیرازی نیز در توضیح صفت «لطیف» می نویسد: « لطیف» از ماده «لطف» به معنى كار بسیار ظریف و باریك است، و اگر به رحمتهاى خاص الهى «لطف» گفته مى شود نیز به خاطر همین ظرافت آن است»(4).
در نتیجه: خداوند لطیف است یعنی اولا: عالم به تمام ظرافت هاست و تمام مخلوفاتش در نهایت ظرافت و زیبایی اند؛ ثانیا: نسبت به مخلوقاتش بسیار مهربان و دلسوز است و همه را دوست دارد.
1- التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، ج10، ص: 194.
2- اصول كافى-ترجمه مصطفوى، ج1، ص: 159.
3- المیزان فی تفسیر القرآن ج11، ص260.
4- تفسیر نمونه، ج14، ص: 158.