چکیده: رمضان ماه توبه و انابه است، توبه و بازگشت از خطاهاي گذشته و اصلاح آنها. خطاهايي كه ممكن است در اثر غبار غفلت ديده نشوند.
یکی از صفات و خصوصیاتی که برای ماه رمضان وارد شده است این جمله‌ی قابل تأمل است: «شهر التّوبة و الانابة». در حدیثی از امام رضا علیه‌السلام آمده است: «شَهْرُ رَمَضَانَ شَهْرُ الْبَرَكَةِ وَ شَهْرُ الرَّحْمَةِ وَ شَهْرُ الْمَغْفِرَةِ وَ شَهْرُ التَّوْبَةِ وَ الْإِنَابَة؛ یعنی ماه رمضان ماه برکت و ماه رحمت و ماه مغفرت و ماه بازگشت به سمت خداست»[1]. البته در هر ماهی این فرصت را انسان دارد که به سوی خدا توبه کند اما ماه رمضان یک خصوصیت ویژه دارد. توبه و انابه‌ای که در این ماه می‌شود به دلیل رحمت و انوار خاص الهی‌ای که به قلب و روح انسان می‌تابد، اثر بسیار قوی و ماندگاری در روح و جان انسان دارد.
با دقت در معنای توبه که «بازگشت» است، فهمیده می‌شود که معنایش در مسیری غلط و اشتباه حرکت کردن و سپس به مسیر اصلی و صحیح برگشتن است. در طول زندگی دنیا ممکن است بارها چنین اتفاقی رخ بدهد؛ اما مهم این است که غفلت بر انسان غلبه نکند. غفلت از اینکه از مسیر و راه صحیح؛ انحرافی صورت گرفته است. اگر گناهی انجام شده حواس باید جمع باشد که این همان انحراف و دور شدن از شاهراه است، فورا بازگشت باید انجام بگیرد قبل از اینکه در آن مسیر انحرافی گرفتار شده و برگشت، سخت شود.
بنابراین «توبه یعنی بازگشت از یک راه غلط، از یک کار غلط، از یک فکر غلط. انابه یعنی رجوع الی اللَّه، بازگشت به سمت خدا. این توبه و انابه، به طور طبیعی یک معنائی را در خودش مندرج دارد. وقتی می‌گوئیم از راه خطا برگردیم، معنایش این است که نقطه‌ی خطا را، راه خطا را شناسائی کنیم؛ این خیلی مهم است. ما همین طور که داریم حرکت می‌کنیم، غالباً اینجور هستیم که از کار خودمان، از خطای خودمان، از تقصیری که می‌کنیم، غفلت می‌کنیم؛ توجه نمی‌کنیم به اشکالی که در کار خودمان وجود دارد»[2].
مهم نیست که در چه مکانی یا زمانی قرار گرفته باشیم، مهم نیست پزشک باشیم یا بیمار، معلم باشیم یا متعلم، رئیس باشیم یا مرئوس، قاضی باشیم یا شاکی و ... مهم این است که خطاها و اشتباهات مربوط به خود و کار خود را بشناسیم و بدانیم باید بازگشت کنیم که البته خدواند عالم هم خودش فرموده است: «أَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيم [بقره/160]؛ من توبه‌پذیر و رحیم هستم». «من و شما که در بخشی از کارهای کشور مسئولیتی داریم یا تأثیری داریم، در یک حوزه‌ی خاص اجتماعی نفوذی داریم، وظیفه‌مان در امر استغفار و توبه‌ی الی اللَّه و انابه‌ی الی اللَّه سنگین‌تر است؛ خیلی باید مراقب باشیم. گاهی حتّی در زیرمجموعه‌ی من و شما یک تخلفی صورت می‌گیرد؛ اگر به نحوی این تخلف مستند به ما باشد، ما مسئولیم. مثل اینکه مثلاً کوتاهی کردیم در ابلاغ، کوتاهی کردیم در گزینش این شخص، کوتاهی کردیم در برخورد با تخلفات، این موجب شده است که تخلفی به وجود بیاید»[3].
ماه رمضان فرصت بسیار خوبی برای اصلاح خطاهاست. وقتی خداوند عالم برای قرائت هر آیه قرآن در ماه رمضان؛ ثواب یک ختم را در نظر گرفته است پس برای هر یک قدمِ ما برای اصلاح، قدم‌های فراوان و دور از انتظارِ خودش را برای یاری ما در نظر خواهد گرفت.
پي‌نوشت:
[1] فضائل الأشهر الثلاثة، ص 97
[2] بیانات رهبری در دیدار کارگزاران نظام 27/05/1389
[3] همان