چکیده: آموزه‌های شب قدر تاکید بر الگو بودن ام الائمه دارند چه اینکه همه فضائل اخلاقی از ناحيه ائمه و به فيض وجود آنها بین بندگان منتشر مي‌شود، که حتی در گستره فضائل اخلاقی حضرت زهرا منشأ خير کثیر معرفی شده است.
آموزه‌های شب قدر در غالب روایات اسلامی به حقایق قابل توجهی اشاره نموده‌اند، که از جمله آنها تاکید بر الگو بودن ام الائمه حضرت زهرا (علیهاالسلام) بعنوان برترین الگوی اخلاقی بانوان عالم است، رابطه‌ي عمیقی بين حضرت زهرا (علیهاالسلام) و فضائل اخلاقی مقدر شده در شب قدر و خیرات عالم وجود دارد، چه اینکه در روایات اسلامی حضرت فاطمه زهرا (علیهاالسلام) ام الائمه و پر خیرترین و برترين زن جهان از اولين آنها تا آخرين معرفی شده است.(1)
اما شاهد مثال جهت ارتباط حضرت به شب قدر روايتي از امام صادق (عليه‌السلام) است که در تفسير فرات كوفي نقل شده است، كه در اين حديث در تبیین آیه اول سوره قدر «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ» آمده است: «اللَّيْلَةُ فَاطِمَةُ وَ الْقَدْرُ اللَّهُ فَمَنْ عَرَفَ فَاطِمَةَ حَقَّ مَعْرِفَتِهَا فَقَدْ أَدْرَكَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ [2] منظور از ليله (شب) فاطمه و منظور از قدر الله است. پس هر كس فاطمه را آن گونه كه حق شناخت ايشان است بشناسد فيض ليلة القدر را درك كرده است» این روایت به صراحت فضیلت بسیار مهم درک شب قدر را در گرو درک حضرت زهرا (علیهاالسلام) می‌داند.
علاوه بر اين روایت علامه مجلسي در تاويل آيه اول سوره دخان «حم * وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ * إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» نیز مي‌نويسد: «كتاب مبين امير المؤمنين (عليه‌السلام) و ليله المباركه فاطمه (سلام‌الله‌عليها) است» و علامه مجلسي تاکید می کند: «اما تاويل حضرت صادق (عليه‌السلام) از ليله القدر به فاطمه درواقع بطني از بطون آيه است و تشبيه حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) به ليله (شب) يا به خاطر ستر و عفاف فاطمه است يا به خاطر آن ظلم وجوري است كه ايشان را فرا مي گيرد و مي پوشاند».[3] این تعبیر علامه مجلسی به وضوح اشاره به فضائل اخلاقی منحصر به فرد عفاف و حجاب حضرت و صبر ستودنی ایشان دارد.
اين قبيل روايات اسلامی در واقع تفسير بطنی از حقایق قرآن و تأويل آيات الهی است که در معرفی یک الگوی اخلاقی بیان می‌شود، چنانکه علامه مجلسی باز در جاي ديگر با توجه به اوایل سوره دخان «حم * وَالْكِتَابِ الْمُبِينِ * إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةٍ مُبَارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ» مي نويسد: «اين تعبير از فاطمه به ليله به اعتبار عفاف و مستوريت ايشان از خلايق از جهت صورت و رتبه (شأن و مقام) است. علاوه بر اين خيرات (خوبي، رحمت) از آن حضرت بدون واسطه صادر مي‌شود» و اضافه می کند: «اين بطن آيه است كه ظاهر آيه نيز به آن دلالت دارد. زيرا نزول قرآن در شب قدر، هدايت خلق و ارشاد آن ها به شرايع ديني و ثبات آن ها بر حق تا انقضاء دنيا، جز با وجود امامي كه تمامي حوائج مردم را مي داند امكان پذير نيست. و اين امر به نصب حضرت امير (عليه‌السلام) و قرار دادن ايشان به عنوان مخزن علم قرآن ـ هم از جهت لفظ و معني و هم از جهت ظاهر و باطن، محقق شد. تا مصداق «كتاب مبين» شود و اين امر هم چنين با ازدواج آن حضرت با سيد النساء محقق شد تا از آن دو وجود، ائمه اطهار تا روز قيامت دوام داشته باشد».[4]
بنابراین با توجه به رواياتي كه عمدتاً از امام صادق (عليه‌السلام) نقل شده ايشان ليله يا ليله قدر را حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) ذكر كرده‌اند. بدون شك اين روايات تأويل و بطني از بطون قرآن است که در معرفی یک الگوی اخلاقی بیان می‌شود و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) با علم بي پايان خويش به اين تأويلات آگاه بودند و اين تأويل يا به خاطر فضیلت اخلاقی ستر، عفاف و پوشش حضرت مي‌باشد و يا به اين خاطر كه آن حضرت به واسطه اين كه ام‌الائمه است و هر چه فيض اخلاقی و بركت در عالم است به واسطه ايشان و ائمه اطهار است، بنابر این در حقيقت حضرت فاطمه (سلام‌الله‌عليها) ريشه و منشأ فضائل اخلاقی و بركت هستند.
نكته ديگري نيز مي‌توان بر مطالب قبل افزود و آن اينكه، خداوند در قرآن از حضرت زهرا به كوثر تعبير مي‌كند كوثر يعني خير کثیر كه دائماً در حال جاري شدن است، که به طور حتم شامل خیر فضائل اخلاقی نیز خواهد شد و از اين جهت كه فرزندان حضرت زهرا در جهان هستي از جايگاه ويژه برخوردارند، همچنین فضائل اخلاقی و بركات در دنيا با توجه به وجود آنها در جريان است و مردم از آن بهره مند هستند، لذا حضرت را معادل ليله القدر دانسته‌اند. چون تمام بركات معنوي و مادي از ناحيه او متوجه بشريت است.
در نتیجه اینکه روایات اسلامی در مورد آيه اوّل سوره قدر فرمودند: «ليله» فاطمه است. علاوه بر اين در تأويل آيه اول سوره دخان «ليله مباركه» كه عموم مفسران آن را شب قدر مي دانند، فاطمه (سلام‌الله‌عليها)به عنوان «ليله مباركه» ذكر شده‌است. به نظر مي رسد با توجه به موارد ذكر شده و با توجه به اين كه فاطمه زهرا (سلام‌الله‌عليها) به عنوان ام الائمه هستند آموزه‌های شب قدر تاکید بر الگو بودن ام الائمه دارند چه اینکه همه فضائل اخلاقی از ناحيه ائمه و به فيض وجود آنها بین بندگان منتشر مي‌شود، که در گستره فضائل اخلاقی حضرت زهرا منشأ خير کثیر معرفی شده است.
------------------------
پی‌نوشت:
[1]. بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر، بیروت، موسسه الوفاء، 1404، ج43، ص 26.
[2]. کوفی، فرات بن ابراهیم بن فرات، تفسیر فرات کوفی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، (1416 ـ 1374)، چاپ دوم، ص 581.
[3]. بحارالانوار، مجلسی، محمدباقر، بیروت، موسسه الوفاء، 1404، ج25، ص 99.
[4]. بحارالانوار، همان، ج48، ص 90.