رضوان الهی در کلام امام جواد علیه‌السلام

در چند آیه از آیات قرآن کریم از رضوان الهی به عنوان یک نعمت در آخرت یاد شده است. مثلاً خداوند در سوره آل عمران چنین فرموده: «قُلْ أَؤُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرٍ مِنْ ذَلِكُمْ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا عِنْدَ رَبِّهِمْ جَنَّاتٌ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَأَزْوَاجٌ مُطَهَّرَةٌ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ وَاللَّهُ بَصِيرٌ بِالْعِبَادِ [آل‌عمران/ ۱۵] بگو آيا شما را به بهتر از اينها خبر دهم براى كسانى كه تقوا پيشه كرده‌اند نزد پروردگارشان باغ‌هايى است كه از زير [درختان] آنها نهرها روان است در آن جاودانه بمانند و همسرانى پاكيزه و [نيز] خشنودى خدا [را دارند] و خداوند به [امور] بندگان [خود] بيناست».
و در آیه‌ای دیگر رضوان الهی بالاترین و برترین پاداش و لذت‌بخش‌ترین نعمت اخروی معرفی شده‌است.

خداوند در سوره توبه می فرماید: «وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِينَ فِيهَا وَمَسَاكِنَ طَيِّبَةً فِي جَنَّاتِ عَدْنٍ وَرِضْوَانٌ مِنَ اللَّهِ أَكْبَرُ ذَلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ [توبه/ ۷۲ ] خداوند به مردان و زنان با ايمان باغهايى وعده داده است كه از زير [درختان] آن نهرها جارى است در آن جاودانه خواهند بود و [نيز] سراهايى پاكيزه در بهشتهاى جاودان [به آنان وعده داده است] و خشنودى خدا بزرگتر است اين است همان كاميابى بزرگ».

اما رضوان الهی چیست و به چه کسانی تعلق می‌گیرد؟ راه رسیدن به بهشت رضوان کدام است؟ آیا حدیثی برای دستیابی به رضوان خداوند از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) به دست ما رسیده است؟ قصد داریم پاسخ این سؤالات را در این یادداشت مطرح کنیم. به امید آنکه همگی به دستورات اهل‌بیت(علیهم‌السلام) عمل کرده و از پاداش دنیوی و اخروی آن بهره ببریم.

رضوان الهی چیست؟

علامه طباطبائی ره رضوان الهی را حقیقت رستگاری می‌دانند و حتی بهشت بدون رضایت خدا را، عذاب و جهنم بیان کرده‌اند. وی دلیل نکره بودن کلمه "رضوان" در قرآن را غیر قابل فهم بودن آن دانسته و فرموده: معرفت انسان، نمى تواند آن را و حدود آن را درك كند، چون رضوان خدا محدود و مقدر نيست تا وهم بشر بدان دست يابد. وی در ادامه بیان داشته که: حقیقت عبودیت که قرآن کریم بشر را بدان دعوت مى کند عبودیتى است که بخاطر محبت به خدا انجام شود، نه بخاطر طمعى که به بهشتش و یا ترسى که از آتشش داریم ، و بزرگترین سعادت و رستگارى براى یک نفر عاشق و دوستدار این است که رضایت معشوق خود را جلب کند، بدون اینکه در صدد ارضاء نفس خویش بوده باشد.[۱]
بنابراین رضوان الهی و شیرینی آن آنقدر بزرگ است که عقل ما قادر به درک و فهم آن نیست و رسیدن به آن مخصوص کسانی است که عاشقانه خدا را دوست بدارند و برای جلب رضایت معشوق خویش و به نیت خوشنودی او اعمالی را انجام دهند. اما این اعمال کدام است؟

چه اعمالی سبب دستیابی به رضوان الهی می‌شود؟

امام جواد (علیه‌السلام) در حدیثی نورانی مسیر رسیدن به رضایت و خشنودی خداوند را برای ما نمایان کرده‌ و فرمودند: «ثَلَاثٌ‏ يَبْلُغْنَ‏ بِالْعَبْدِ رِضْوَانَ اللَّهِ كَثْرَةُ الِاسْتِغْفَارِ وَ خَفْضُ الْجَانِبِ وَ كَثْرَةُ الصَّدَقَة[۲] سه چیز است که رضوان خداوند متعال را به بنده می رساند: زیاد استغفار کردن، فروتنی  و زیاد صدقه دادن».
در این حدیث زیبا سه عمل مهم برای رسیدن به خشنودی خدا بیان شده است که اگر کسی این کارها را انجام دهد و رضای الهی را در زندگی خود درک کند، از دنیا لذت حقیقی و بالایی را خواهد برد و در آخرت نیز به بهشت رضوان الهی وارد می‌شود. این سه کار خوب و نیک به زندگی ما رنگ خدایی می‌دهد و لبخند رضایت معشوق حقیقی را  به دنبال خواهد داشت.

کیمیای استغفار

مطمئناً ما دچار غفلت و به دنبال آن مرتکب گناه و اشتباه شده‌ایم و به عذاب وجدان مبتلی بوده‌ایم. این استغفار زیاد است که حس بد گناه را از وجود ما پاک می‌کند و ما را به عفو و بخشش خداوند امیدوار می‌سازد. در اصل استغفار کیمیایی است که قلب تیره و تاریک گنهکار را مانند طلا درخشان می‌کند و چه بسا از کیمیا هم بالاتر باشد. البته از رحمت و مهربانی خدا است که توبه بنده پشیمان خود را می‌پذیرد و وی را به بهشت رضوان خود وارد می‌سازد.

فروتنی

خوش رفتاری و نرم خویی با دیگران علاوه بر آنکه در دنیا موجبات آسایش و لذت است، در آخرت نیز سبب کسب خوشنودی الهی می‌شود. چگونه ممکن است کسی که در دریای غرور غرق گشته به دریای رحمت الهی راه یابد و چگونه ممکن است کسی که از خطای دیگران چشم‌پوشی نمی‌کند، مشمول بخشش الهی شود.
امام کاظم(علیه‌السلام) درباره پاداش ویژه خدا به متواضعان فرموده‌اند: «إنّ اللّه‏َ لَم يَرفَعِ المُتَواضِعينَ بقَدرِ تَواضُعِهِم، ولكنْ رَفَعَهُم بِقَدرِ عَظَمَتِهِ ومَجدِهِ[۳] یعنی خداوند پاداش متواضعان را به اندازه میزان تواضع آنها نمی‌دهد، بلکه به اندازه بزرگی و مجد خودش به آنان پاداش می‌دهد». بله این پاداش بزرگ الهی که به اندازه بزرگی خود خداوند است، چیزی جز رضوان الهی نیست که از تمام نعمت‌های بهشتی برتر بوده و کسی قدرت فهم آن را ندارد.

صدقه

زیاد صدقه دادن نیز یکی از سه عمل ویژه‌ای است که کلید رضوان الهی به شمار می‌آید و حضرت جوادالائمه (علیه‌السلام) آنرا بیان داشته‌اند. درباره اهمیت صدقه، پاداش آن، رفع بلا و شفای مریض بوسیله آن و... احادیث زیادی وجود دارد که خود به تنهایی می‌تواند به صورت یک کتاب بیان شود. اما آنچه اینجا مهم است این است که امام جواد(علیه السلام) از سه عمل، دو کار نیک اجتماعی را برای رسیدن به خشنودی خدا ذکر فرموده و حاصل آنرا رسیدن به برترین نعمت و لذت آخرت دانسته‌اند. البته صدقه دادن به همان میزان در دنیا نیز تاثیرگذار است و دنیایی زیبا به ارمغان می‌آورد.

کلام آخر

خداوند از رضایت و خوشنودی خویش به عنوان برترین نعمت اُخروی یاد کرده است. نعمتی که با دیگر نعمت‌ها قابل مقایسه نیست و البته برای ما قابل درک نمی‌باشد. به هر رو امام نهم ما شیعیان سه عمل را برای رسیدن به این نعمت ویژه ذکر کرده‌اند. سه کار خیر و عمل صالح که کلید بهشت رضوان الهی است: استغفار کردن زیاد، فروتنی و زیاد صدقه دادن.

پی‌نوشت
[۱] . علامه طباطبائی، تفسير الميزان، جلد۹، ص۴۵۶
[۲] اربلى، على بن عيسى، كشف الغمة في معرفة الأئمة (ط - القديمة)، ج‏۲، ص۳۴۹ - تبريز، چاپ: اول، ۱۳۸۱ق.
[۳] . ابن شعبه حراني، تحف العقول ۳۹۹ .