لفظ اهلبیت (علیهم السلام)، در قرآن

بسم اللہ الرحمٰن الرحیم
كلمه ’’اهل بیت‘‘ در قرآن در سه آیه آمده است.
آیه اول: در سوره‌ی ھود آمده است كه: بعد از آنكه خداوند، بشارت داشتن فرزند را به ساره همسر حضرت ابراهیم(علیه السلام) داده است او به خاطر پیری خود و همسرش متعجب شده و فرشتگان به او گفته‎اند: قالُوا أَ تَعْجَبِینَ مِنْ أَمْرِ اللَّهِ رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَیْكُمْ أَهْلَ الْبَیْتِ[سورہ‌ی ھود:۷۳] آیا از كار خدا متعجب هستی كه رحمت و بركات خداوند مخصوص شما اهل بیت رسالت است»۔ لفظ ’’اهل بیت‘‘ در این آیه نیز دارای هیچ ابهامی نیست و شامل خاندان وخانواده حضرت ابراهیم(علیه السلام) است.
آیه دوم : در سوره‌ی قصص می‌خوانیم: «هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلی أَهْلِ بَیْتٍ یَكْفُلُونَهُ لَكُمْ[سورہ‌ی قصص:۱۲] خواهر موسی(علیه السلام) به آنها گفت: آیا مایلید كه من شما را بر خانواده‎ای كه دایه و پرستار این طفل شوند؛ راهنمایی كنم»۔ این آیه اشاره به قصد حضرت موسیٰ(علیه السلام) دارد، زمانی كه طفل صغیری بوده و شیر هیچ دایه‎ای را در كاخ فرعون قبول نمی‎كرد. خواهر موسیٰ(علیه السلام) به آنها گفت: «آیا مایلید كه من شما را بر خانواده‎ای كه دایه و پرستار این طفل شوند؛ راهنمایی كنم».
اهلبیت در این آیه دارای هیچ ابهامی نیست چون آن كسی كه درخانواده دایه و پرستار طفل است؛ مادر خانواده است.
آیه سوم: این آیه در مورد اھلبیت(علیھم السلام) حرف می‌زند، این آیه مشھور و معروف از سورہ احزاب است که خداوند می‌فرماید: «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً[سورہ‌ی احزاب:۳۳] براستی كه خداوند، می‎خواهد پلیدی را از شما اهل بیت(علیھم السلام) بزداید و كاملاً پاك و پیراسته‎تان نماید»۔
با بررسی و تفسیر و شأن نزول و سیاق آیات فوق، در می‎یابیم كه در دو آیه اول، مراد از «اهل بیت» مشخص بوده و دارای هیچ ابهامی نیست. اما با بررسی سیاق آیه‌ی سوم و شأن نزول آن می‎توان فهمید كه این آیه در مقام بیان مسئله مهمی درباره «اهل بیت(علیھم السلام)» است. برای بررسی این آیه، چند نكته را باید مورد توجّه قرار داد:
۱۔ از جھت ادبیات عرب آیه «تطهیر» دارای سه تأكید است .آن اینکه لفظ «انّما»، «لام» تأكید كه بر سر كلمه «یذهب» است و جمله « یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً» است۔ این سه تأكید نشان می‎دهد كه «اهل بیت(علیھم السلام) » خانواده عادی و معمولی نیستند و دارای خصوصیات منحصر بفرد می‎باشند.
۲۔ اراده خداوند در جمله « إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ۔۔۔» بر فعل او، یعنی «اذهاب رجس» و «تطهیر» تعلق گرفته و چنین اراده‎ای جز اراده‎ی تكوینی نیست چرا كه اراده تشریعی به فعل دیگران تعلق خواهد گرفت.
۳۔ با ملاحظه موارد استعمال لفظ «رجس» در قرآن[۱] می‎توان گفت که این لفظ هم شامل پلیدی محسوس و ظاهری می‎شود و هم شامل آلودگی معنوی و نامحسوس.[۲]
۴۔ علماء اهل تسنن با توجه به معنای لغوی «اهل بیت(علیھم السلام)»، آیه‎ را به خانواده و همسران پیامبر(صلی اللہ علیه و آله و سلم) تفسیر می‎كنند.[۳] اما در پاسخ باید گفت كه درست است. در كتابهای لغت، كلمه «اهل بیت» به معنای اهل خانواده (اعم از پدر، مادر، فرزندان و…) و خاندان آمده است.[۵] اما سیاق آیه تطهیر نشان می‎دهد كه «اهل بیت» در این آیه افراد خاص از خانواده هستند و شامل همسران پیامبر اسلام(صلی اللہ علیه و آله و سلم ) می‎شود چون اگر شامل آنها می‎شد لازم بود بجای ضمیر«عنكم» تبدیل به «عنكنّ» شود.[۵]
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
[۱] مائده، آيه ۹۰۔ انعام، ۱۲۵۔ يونس، ۱۰۰.
[۲] ره توشه راهيان نور، ويژه محرم ۱۳۷۷، انتشارات دفتر تبليغات حوزه‌ی علميه قم، مقاله سيماى اهل بيت(علیھم السلام) در قرآن و سنت. عبدالرحيم سليمانى، ص ۳۵.
[۳] تفسير الدر المنثور، سيوطى، ج ۵، ص ۱۹۶.
[۴] مفردات راغب اصفهانى.
[۵] تفسير الميزان، علامه طباطبايى، انتشارات اسراء، قم، ۱۳۶۴، ج ۱۶، ص ۴۸۴.