پیوند اعضای مرگ مغزی

یکی از احکامی که در مجامع پزشکی صادر می‌شود حکم به مرگ افرادی که دچار مرگ مغزی می شوند می باشد و با تایید پزشکان مربوطه و انجام آزمایشات مختلف حکم به مرگ فرد مربوطه داده و همچنین در تعدادی از اینگونه مرگ ها پیوند اعضای این افراد صورت می پذیرد و اعضای بدن این افراد به دیگران اهدا می شود.
بر این اساس تعریف مرگ از نظر فقهی چیست؟ آیا در صورت مرگ مغزی می توان موت و مرگ را بر اینگونه افراد صادق دانست و احکامی مانند اهداء عضو اجام داد.

1). مرگ از ديدگاه فقهى چيست؟ آيا مرگ مغزى هم مرگ شرعى است؟ آيا مبتلاى به مرگ مغزى را مى‌توان دفن كرد؟
2). آيا قطع معالجه بيمار مبتلا به مرگ مغزى مانند جدا كردن دستگاه تنفس دهنده از بيمار جايز است؟
جواب: اگر قطع معالجه و استفاده از اعضاى بدن بيمارانى كه در سؤال توصيف شده‌اند براى معالجه بيماران ديگر، باعث تسريع در مرگ و قطع حيات آنان شود جايز نيست و در غير اين صورت اگر عمل مزبور با اذن قبلى وى صورت بگيرد و يا نجات نفس محترمى متوقف بر آن عضو مورد نياز باشد، اشكال ندارد. [1]

سوال: تعدادى از بيماران به دليل ضايعات مغزى غير قابل بازگشت، فعاليّتهاى قشر مغز خود را از دست داده، و در حالت اغماى كامل بوده، و به تحريكات داخلى و خارجى پاسخ نمىدهند، ضمناً فعاليّتهاى ساقه مغز خود را نيز از دست داده، فاقد تنفّس و پاسخ به تحريكات متفاوت نورى و فيزيكى مىباشند. در اينگونه موارد احتمال بازگشت فعّاليّتهاى مورد اشاره، مطلقاً وجود نداشته، و بيمار داراى ضربان خودكار قلب بوده، كه ادامه اين ضربان هم موقّتى و تنها به كمك دستگاه تنفس مصنوعى به مدّت چند ساعت و حدّ اكثر چند روز مقدور مىباشد. اين وضعيّت در اصطلاح پزشكى مرگ مغزى ناميده مىشود; از طرفى نجات جان عدّه ديگرى از بيماران منوط به استفاده از اعضاى مبتلايان به مرگ مغزى است. با عنايت به اينكه اين اشخاص فاقد تنفّس، شعور، احساس و حركت ارادى هستند، و هيچ گاه حيات خود را باز نمىيابند. لطفاً به سؤالات زير پاسخ دهيد:
1. در صورت احراز شرايط فوق، آيا مى‌توان از اعضاى بدن آنها براى نجات جان بيماران ديگر استفاده كرد؟
2. آيا صرف ضرورت نجات جان مسلمانان نيازمند به پيوند عضو، براى جواز قطع عضو كافى است، يا اذن قبلى و وصيّت صاحب عضو نيز لازم است؟
3. آيا در صورت جواز قطع اعضا ديه، ثابت است، يا ساقط مىشود؟ 4. در صورت ثبوت ديه، پرداخت آن بر عهده كيست؟ پزشك يا بيمار؟ 5. موارد مصرف ديه مذكور كدام است؟

پاسخ :
1. در موارد مرگ مغزى، به صورتى که در بالا ذکر شد، اگر موضوع قطعى و یقینى باشد، چنان فردى در این گونه احکام مانند میّت است (هر چند پاره‌اى از احکام میّت مانند غسل و نماز و کفن و دفن و غسل مسّ میّت بر او جارى نمى‌شود) بنابراین برداشتن اعضاى او براى نجات جان مسلمانان مانعى ندارد.
2. در مواردى که عضو را بعد از مرگ کامل بر مىدارند، و نجات جان دیگران منوط به آن است، اذن قبلى یا اجازه بازماندگان لازم نیست، هرچند بهتر است.
3. در مورد جواز قطع اعضا، احتیاط دادن دیه است.
4. بر عهده کسى است که عضو را قطع کرده است.
5. درکارهاى خیر براى میّت مصرف مى‌شود. [2]

پی‌نوشت:
1). آیت الله خامنه‌ای، استفتائات، امداد رسانی.
2). آیت الله مکارم شیرازی، استفتائات، اهداء عضو اعضای سالم، پیوند عضو کسی که مرگ مغزی شده. (کدمطلب:262082)