در مورد مهربانى با اسيران جنگى و رعايت اصول انسانى در مورد آنها روايات فراوانى از پيشوايان اسلام نقل شده است كه عظمت تعليمات اسلام را در اين زمينه نشان مى دهد.
جنگ، امری متداول در تمام دوران های تاریخ بشر است. جنگ ها با اهداف مختلف اعتقادی، سیاسی، اقتصادی و... شکل گرفته و می گیرند. موضوع اسارت نیز امری اجتناب ناپذیر در جنگ است. اسلام به عنوان آخرین و کامل ترین دین، در تمام زمینه های زندگی بشر دارای قانون و آموزه هایی رفیع می باشد. مساله جنگ و اسارت نیز از این مهم مستثنی نیست و دارای دستورات زیبایی است.
در مورد مهربانى با اسيران جنگى و رعايت اصول انسانى در مورد آنها روايات فراوانى از پيشوايان اسلام نقل شده است كه عظمت تعليمات اسلام را در اين زمينه نشان مى دهد؛ به عنوان نمونه:
1. در حديثى از اميرالمؤمنين(عليه السلام) مى خوانيم: هنگامى كه عبدالرحمن بن ملجم، با شمشير بر سر مبارک آن حضرت زد و او را اسير كردند، به امام حسن و امام حسين(عليهما السلام) فرمود: «اِحْبِسُوا هذَا الاَسِيرَ، وَ اَطْعِمُوهُ وَ اسْقُوهُ وَ اَحْسِنُوا اِسارَهُ؛[1] اين اسير را حبس كنيد غذا و آب به او بدهيد و در اسارت با او خوش رفتارى كنيد.»
2. در حديث ديگرى از همان حضرت(عليه السلام) مى خوانيم كه فرمود: «اِطْعامُ الاَسِيرِ وَ الاِحْسانُ اِلَيْهِ حَقٌّ وَاجِبٌ وَ اِنْ قَتَلْتَهُ مِنَ الْغَدِ؛[2] اطعام اسير و نيكى به او حق واجبى است، هر چند مستحق قتل باشد و بخواهى او را به قتل برسانى.»
اين حكم شامل همه اسيران اعم از مؤمن و كافر مى شود. در نتیجه در حديث ديگرى از امام صادق(عليه السلام) اين حكم با صراحت آمده است: «اِطعَامُ الاَسِيرِ حَقٌ عَلَى مَنْ اَسَرَهُ وَ اِنْ كانَ يُرادُ مِنْ الْغَدِ قَتْلَهُ فَاِنَّهُ يَنْبَغِى اَنْ يُطْعَمَ وَ يُسْقَى وَ يُرْفَقَ بِهِ كَافِراً كَانَ اَوْ غَيْرَهُ؛[3] غذا دادن اسير حق مسلّم است بر كسى كه او را در اسارت دارد هر چند بخواهد او را روز بعد به قتل برساند، در اينجا نيز سزاوار است كه غذا و طعام به او بدهند و با او مدارا كنند؛ كافر باشد يا غير كافر.»
در داستان اسارت ابن ملجم قاتل حضرت على(عليه السلام) روايات ديگرى وجود دارد كه از نهايت لطف و محبّت آن حضرت(عليه السلام) نسبت به اسيران (اعم از اسيران جنگى و غير آنها) حكايت مى كند. از جمله در حديثى مى خوانيم:
«هنگامى كه امام على(عليه السلام) در بستر شهادت بود به امام حسن مجتبى(عليه السلام) فرمود: فرزندم با اسيرت مدارا كن، و ترحّم نما و به او نيكى كن و نسبت به او دلسوزى نما در اين موقع امام(عليه السلام) بيهوش شد، هنگامى كه به هوش آمد، امام حسن(عليه السلام) ظرفى از شير خدمتش داد، حضرت كمى نوشيد سپس از دهان خود دور كرد و فرمود: براى اسيرتان ببريد، سپس افزود: «وَ حَقِّى عَلَيْكَ يا بُنَىَّ! اِلَّا مَا طَيَّبْتُمْ مَطْعَمَهُ وَ مَشْرَبَهُ وَ ارْفُقُوا بِهِ اِلَى حِينِ مَوْتِى وَ تَطْعِمُهُ مِمّا تَأكُلَ و تُسْقِيهِ مِمّا تَشْرَبْ؛[4] اى فرزندم به حقّى كه من بر تو دارم سوگندت مى دهم كه غذا و نوشيدنى او را پاک و پاكيزه قرار دهى و تا موقع مرگ من با او مدارا كن، از آنچه خودتان مى خوريد به او بدهيد و از آنچه مى نوشيد به او بنوشانيد.»
اين نكته نيز حائز اهميّت است كه آزاد كردن اسيران در برابر غرامت بايد تناسب با حال آنها داشته باشد، همان گونه كه پيامبر(صلى الله عليه وآله) در مورد اسيران جنگ بدر رعايت فرمود. بلكه مى توان در برابر يک كار فرهنگى آنها را آزاد كرد، چنانكه در تاريخ آمده است، كه در يک اقدام مهمّ تاريخى پس از جنگ بدر از سوى پيامبر(صلى الله عليه وآله) اعلام شد كه آن دسته از اسيران جنگى كه باسواد هستند مى توانند در برابر تعليم خواندن و نوشتن به ده نفر از اطفال مسلمانان آزاد شوند.[5] اين در حالى بود كه بعضى ديگر در برابر آزادى خود، چهار هزار درهم پرداخته بودند و افراد نيازمند و فقير بدون پرداخت فديه آزاد شدند.[6]
مُثله کردن در اسلام
اسلام نه تنها نسبت به اسیر بلکه نسبت به اجساد دشمنان نیز از چهارچوب انسانیت تجاوز نکرده و در دورانی که مُثله کردن ( قطعه قطعه کردن اجساد) متداول بود، اجازه این کار را نداد. رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) فرمود:«ایَّاکُمْ وَالْمُثْلَةَ وَ لَوْ بِالْکَلْبِ الْعَقُورِ؛[7] بپرهیزید از بریدن عضوی، هر چند از جسم سگ هاری باشد.» علما و فقهای شیعه نیز فرموده اند: حتی اگر دشمن بدن و اجساد مسلمانان را قطعه قطعه کرده باشد، آن ها اجازه ندارند بدن دشمنان را قطعه قطعه کنند.[8]
در نتیجه آنچه از تعالیم اسلامی برداشت می شود اوج احترام به اسیر و حفظ کرامت انسانی او است و این گونه برخورد با اسیر در هیچ جای دنیا مشاهده نمی شود. اشخاص و گروه هایی مثل داعش که جنایت کرده و شکنجه و قطعه قطعه کردن را دستور کار خود قرار داده اند، بویی از معارف اسلام نبرده و با تعالیم اسلام بی گانه اند.
پی نوشت
[1] قرب الاسناد، ص143.
[2] همان، ص87.
[3] کافی، ج5، ص35.
[4] بحارالانوار، ج42، ص289.
[5] الطبقات الکبری، ج2، ص16.
[6] پیام قرآن، ج10، ص341.
[7] بحارالانوار، ج40، ص105.
[8] مسالک الافهام، ج1، ص121.
آنچه از تعالیم اسلامی برداشت می شود اوج احترام به اسیر و حفظ کرامت انسانی اوست. این گونه برخورد با اسیر در هیچ جای دنیا مشاهده نمی شود.