هر آنچه برای آداب سخن گفتن است به زیبایی هر چه تمامتر در قرآن کریم بیان شده است.
به آیات زیر توجه فرمایید:
خداوند متعال در قرآن کریم برای بیان نیکو و ارزنده ضوابط و مولفه‌های زیبایی رابیان نموده است از اینرو توجه و به کارگیری این معیارهای زیبا و ارزشند می‌تواند به افراد در ارتباط اجتماعی و و مؤثر کمک شایانی نماید. در این نوشتار به بعضی از معیارهای گفتار پسندیده در قرآن اشاره می‌کنیم.
1-سداد واستواری
خداوند متعال در آیاتی چند لزوم این مؤلفه را بیان فرموده است:« يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ قُولُوا قَوْلاً سَديداً؛ [احزاب/70]اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از خدا پروا داريد و سخنى استوار گوييد »
علامه طباطبایی ذیل این آیه شریف می‌فرماید: قول سديد، عبارت است از كلامى كه هم مطابق با واقع باشد، و هم لغو نباشد، و يا اگر فايده دارد، فايدهاش چون سخنچينى و امثال آن، غير مشروع نباشد. پس بر مؤمن لازم است كه به راستى آنچه مىگويد مطمئن باشد، و نيز گفتار خود را بيازمايد، كه لغو و يا مايه افساد نباشد.[1]
2- سخن همراه با نرمی بیان شود
یکی از مهمترین آداب اخلاقی سخن گفتن این است که متکلم بیان خود را با نرمی و لطافت بیان کند نرمی کلامی که گویای خیر خواهی متکلم است. این رویه اخلاقی یکی از ویژگی‌های کلام اخلاقی است که نظر مخاطب را به متکلم جلب می‌نماید خداوند متعال در خصوص این ویژگی تأثیر گذاری آن می‌فرماید:« فَقُولا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أَوْ يَخْشى؛[طه/44] اما بنرمى با او سخن بگوييد شايد متذكّر شود، يا (از خدا) بترسد.»
و همچنین خدای متعال می‌فرماید:
«وَ إِمَّا تُعْرِضَنَّ عَنْهُمُ ابْتِغاءَ رَحْمَةٍ مِنْ رَبِّكَ تَرْجُوها فَقُلْ لَهُمْ قَوْلاً مَيْسُوراً؛ [اسراء/28] و هر گاه از آنان [مستمندان] روى برتابى، و انتظار رحمت پروردگارت را داشته باشى (تا گشايشى در كارت پديد آيد و به آنها كمك كنى)، با گفتار نرم و آميخته با لطف با آنها سخن بگو.»
3-آراستگی به حسن و نیکویی
ادب و اخلاق اسلامی اقتضای می‌نماید که متکلم در عبارات خود با دیگران از الفاظ زشت و غیر اخلاقی پرهیز نماید چرا که عبارت قبیح سیرت زشت افراد را به نمایش می‌گذارد: خداوند متعال در این خصوص این چنین می‌فرماید: «ِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا؛[بقره/83] و به مردم نيك بگوي.»
4-عدالت در گفتار
یکی از آداب و ضوابط قرآنی کلام نیکو ضمیمه نمودن عدالت همراه با گفتار است این خصیصه اخلاقی موجب می‌شود افراد به نیروی مجهز شوند که آنها را از آنچه سزاوار نیست باز دارد.«وَإِذا قُلْتُمْ فَاعْدِلُوا؛[انعام/152] و هنگامى كه سخنى مىگوييد، عدالت را رعايت نماييد.»
5-کلام نیکو همراه با داد و فریاد نیست.
بعضی از افراد در هنگام تکلم و بیان خواسته خود ادبیات کلامی خود را تغییر میدهند و آهنگی تند و صدای بلند با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند گویا تصور این دسته افراد این است که اگر این چنین رویه‌ای را در آهنگ کلامی خود به کار نگیرند نمی‌توانند حق خود را استیفاء نمایند. هر چند در مواردی این رویکرد کلامی مناسب به نظر میرسد ولی یقیناً عقل سلیم و عقل سلیم، منطق نیکو و سخن زیبا را بیشتر می‌پسندد. کما اینکه خدای متعال می‌فرماید:«وَ اقْصِدْ في مَشْيِكَ وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَميرِ؛ [لقمان/19] و در راه رفتنِ خود ميانه رو باش، و صدايت را آهسته ساز، كه بدترين آوازها بانگ خران است»
پی نوشت:
[1].ترجمه الميزان، ج16، ص: 523