سوال اخلاقی: رفتار با افراد مغرور

سلام و عرض ادب خدمت شما کاربر گرامی

ضمن سپاس از همراهی شما با مجموعه اندیشه برتر

در رابطه با سوال شما گفتن چند نکته لازم است

اولا: تشخیص آدم متکبر گاهی وقتها سخت میشه و نمی شه به همین راحتی کسی رو متهم به تکبر و غرور کرد. گاهی ما لطف نکردن رو معادل و ناشی از غرور می دونیم. گاهی صرف بلند کردن صدا رو نشانه غرور می دونیم. و موارد دیگه.

اما بر فرض که احراز شده باشه که کسی واقعا از روی غرور و تکبر و خودبرتر بینی با شما یا دیگران رفتار می کنه، واکنشی که در قبال کنشگری او باید باشه، این هست که مثل او متکبرانه و نه منفعلانه برخورد کنید. بسیار سرد. لزومی به رعایت ادب نیست اما نباید از اون طرف بوم افتاد و مرتکب بی ادبی شد.

اما در مورد این سوال که آیا ثواب داره؟ اگر انگیزه شما در این نوع مواجهه خدایی باشه و برای رضای او، مثل اینکه انگیزه شما هدایت و تربیت یکی از بندگان خدا باشه که دچار تکبر شده، یا حتی انگیزه شما مخدوش نشدن اون عزتی است که خدا به شما به عنوان فرد مومن داده باشه؛ این کار شما ثواب داره و عبادت محسوب میشه. به چند روایت در این زمینه توجه بفرمایید که صریح جواب سوال شماست.

1. «قَالَ ص إِذَا رَأَیْتُمُ الْمُتَوَاضِعِینَ مِنْ أُمَّتِی فَتَوَاضَعُوا لَهُمْ وَ إِذَا رَأَیْتُمُ الْمُتَکَبِّرِینَ فَتَکَبَّرُوا عَلَیْهِمْ فَإِنَّ ذَلِکَ لَهُمْ مَذَلَّةٌ وَ صَغَار»؛[1] رسول خدا(ص) فرمود: هر گاه فروتنان از امت مرا دیدید، شما نیز در مقابل آنان فروتن و متواضع باشید، و هر گاه متکبران و فخر فروشان را دیدید، برخوردی مشابه با خودشان داشته باشید؛ زیرا این کار سبب خواری و کوچک شدن آنان می‌شود.
2. امام علی(ع): «التکبر على المتکبرین هو التواضع‏ بعینه»؛[2] تکبر در مقابل گردنکشان، خود نوعی فروتنی است.
3. امام علی(ع): «مَنْ‏ أَتَى‏ غَنِیّاً فَتَوَاضَعَ لَهُ لِغِنَاهُ ذَهَبَ ثُلُثَا دِینِهِ»؛[3] هر کس نزد توانگرى بیاید و تنها به دلیل آن‌که او ثروت‌مند است، در برابرش فروتنی کند، دو سوّم دینش از بین رفته است.

معنای این حکمت این است که تکبر و بزرگ نشان دادن خود در مقابل شخص متکبر، عین تواضع است. و این نوع تکبر در مقابل شخص متکبر نه تنها مذموم نیست بلکه عبادت و فضیلت است. «اَلتَّکَبُّرُ مَعَ المُتَکَبِّرِ عِبادَهٌ[4] تکبّر ورزیدن در برابر شخص متکبّر عینِ عبادت است.»
خضوع و خشوع در مقابل شخص متکبر، عین ذلت و خواری است و چنین کسی دچار پستی و افول شده است. اما شخصی که در مقابل متکبر،عزیز و مقتدر باشد، چنین کسی عین یک شخص متعالی است. چنین کسی دشمنِ دشمنِ خداست؛ چرا که کبریایی مخصوص خداست؛ چنانچه خدا میفرماید:  «الْکِبْرِیَاءُ رِدَائِی [5]  کبریایی ردایِ من است». و شخص متکبر، با کبریایی خدا مقابله کرده است هر چند اندک باشد و خودش متوجه نباشد.

موفق باشید

پی نوشت:

1.  مجموعه ورّام(آداب و اخلاق در اسلام)، ص 379
2. ابن أبی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 298
3. نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، ص 508
4-الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 26، ص 49
5-مستدرک الوسائل، ج 12، ص 31