شیطان در درگاه الهی مقامی نداشت!!

بسم الله الرحمن الرحیم

سؤالی در مباحث شیطان شناسی مطرح شده که جای بحث و تحقیق دارد:

چطور ممکن است یک موجودی که در درون خود کفر داشته و سراسر تکبّر و غرور بوده به درگاه الهی راه یابد و همنشین ملائکه ای شود که پاکترین موجوداتند؟
برای پاسخ به این سؤال لازم است وارد یک مساله بسیار دقیقی شویم که در مباحث معرفت شناختی بسیار لازم است.

شیطان به هیچوجه رشد نکرده بود!

اساسا وادی رشد در دنیا نیست و در این عالم به کسی مقام داده نمی شود. رشد مربوط به آخرت است. قبل از قیامت به هیچ کسی مقام نمی دهند و اگر در ظاهر کسی صاحب مقام شد، امتحان الهی است. پاداش اعمال انسان در ظرف آخرت داده می شود و دنیا ظرفیت پاداش و جزا را ندارد.

خداوند متعال در قرآن میفرماید:
مَنْ كانَ یُرِیدُ حَرْثَ الْآخِرَةِ نَزِدْ لَهُ فِی حَرْثِهِ وَ مَنْ كانَ یُرِیدُ حَرْثَ الدُّنْیا نُؤْتِهِ مِنْها ... هر كه كشت آخرت را بخواهد كشت او را زیاد میكنیم و هر كه كشت دنیا را بخواهد از آن باو میدهیم.(1)

تعبیر این آیه بالاترین تعبیرهاست اعمالیكه براى دنیا و آخرت انجام داده میشود همه كشت‏ اند و در آخرت نتیجه دارند.

از رسول اكرم صلّى اللّه علیه و آله و سلّم روایت شده: «الدُّنْیَا مَزْرَعَةُ الْآخِرَةِ»؛ دنیا كشتزار آخرت است (2)

آرى دنیا مزرعه است اعمال آدمى به شكل تخمها در آن كاشته می شود روئیدن و بار دادن در آخرت است.

قال علیّ  علیه‏السلام: الْغِنَى وَ الْفَقْرُ بَعْدَ الْعَرْضِ عَلَى اللَّهِ؛ حضرت علی علیه السلام فرمود: توانگرى و تهى‏ دستى پس از عرضه داشتن كردار است به خداى تعالى. (3)

اگر به چیزی در این دنیا پاداش و جزاء گفته شود به صورت حقیقی نیست بلکه مجازا گفته می شود.مثلا در سوره یوسف علیه السلام آمده: إِنَّهُ مَن یَتَّقِ وَیِصْبِرْ فَإِنَّ اللّهَ لاَ یُضِیعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِینَ هر کس که پرهیزگاری کند و شکیبایی ورزد، خدا مزد و پاداشش را تباه نمی سازد(4)

این بخش از آیه مربوط به کلام حضرت یوسف علیه السلام است و اشاره به نعمت پادشاهی و حکومت است که خداوند بعد از سالها صبر و استقامت به او داد.تمام این پاداشهای دنیوی موقّت و ظاهری است و جزای حقیقی مربوط به قیامت است.آنچه در دنیا به انسان می دهند به عنوان آزمون است و فقط مسؤولیت آفرین است و انسان باید در برابرش شکر گذاری کند و قدر نعمت را بداند.

در دنیا و قبل از قیامت معلوم نیست چه کسی ترقّی کرده و چه کسی ترقّی نکرده است.ممکن است کسی که در ظاهر خیلی بالامرتبه به نظر می رسد در آخرت روسیاه باشد!چه بسیار افراد صاحب کرامتی که در بوته آزمایش سخت الهی لغزیدند.قصه بلعم باعوراء را حتما شنیده اید:

وَاتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ الَّذِیَ آتَیْنَاهُ آیَاتِنَا فَانسَلَخَ مِنْهَا فَأَتْبَعَهُ الشَّیْطَانُ فَكَانَ مِنَ الْغَاوِینَ؛ خبر آن مرد را برایشان بخوان که آیات خویش را به او عطا کرده بودیم واو از آن علم عاری گشت و شیطان در پی اش افتاد و در زمره گمراهان در آمد.(5)

بلعم صاحب کرامت بود اما به کجا رسید؟

ابلیس لعنه الله در بوته آزمایش سختی قرار گرفت.خداوند پیش از آزمایش به او نعمت را تمام کرد و در زمره پاکترین بندگان الهی قرار گرفت.اما وقتی زمان امتحان رسید نتوانست قبول شود و به بدترین نحو ممکن ردّ شد و راه بازگشتی هم برای خود نگذاشت.(6)

پس امتحان ابلیس از جریان خلقت آدم علیه السلام آغاز شد و اینچنین نبود که قبلا امتحانی برگزار شده باشد و ابلیس به مقام مقرّبین رسیده باشد.ظهور مقام انسانیت مثل یک دماسنج باعث تمیز و جداسازی خبیث از طیّب شد(لیمیزالله الخبیث من الطیّب)

البته توجه به این نکته هم لازم است که خداوند علّام الغیوب است و می داند عواقب امور بندگان را، لذا به اینچنین کسانی که در امتحان ردّ خواهند شد پست های کلیدی را عطا نمی کند.همه انبیاء و اولیاء و ائمه علیهم السلام کسانی بودند که امتحان خود را پس داده اند.در این خصوص به زندگینامه این بزرگواران نگاهی بیندازید.حسین بن علی علیهما السلام(که پدر و مادرم فدایش) برای احیاء دین خدا سخت ترین مصیبت های عالم دنیا را به جان خرید و درسی به تاریخ داد که امروز بعد از گذشت هزاران سال با آمدن محرم و صفر روح تازه ای به کالبد اسلام دمیده می شود.

پی نوشت:

1. شورى: 20
2.تجسّم عمل از مجموعه ورّام ص 183
3.ترجمه‏ نهج‏ البلاغه(آیتى)، صفحه‏ ى 1025حکمت446
4.سوره : یوسف آیه : 90
5.سوره : الاعراف آیه : 175
6.دروس تفسیر سوره اعراف،آیت الله جوادی آملی-جزوه هشتم-صفحه14-با اندکی اضافات و توضیحات