رویکرد اخلاقی انقلاب اسلامی

از جمله واقعیت‌های انقلاب اسلامی این است که مشخص می کند که ما متعلق به کدام جبهه هستیم، بشری که سمت و سوی او به هیچ جهتی نباشد و به هیچ چیزی رو نکند، چگونه می‌تواند، خود را ادراک کند و بدون ادراک خود، هیچ هویتی برای خود احساس نمی‌کند و دقیقا همان چیزی که همه از آن می ترسند، یعنی پوچی و بیهودگی، گریبانگیر آنها می شود.
انقلاب اسلامی آمده است تا بشریت را با امکاناتی که ماوراء عقل است، همراه کرده و آنچه که دنیای غرب و مدرنیته در آن زندگی می‌کند و با عقل پژمرده‌ی خود می‌خواهد ادامه‌ی حیات دهد را مردود اعلام کند.

انسان محوری
یکی از اندیشه‌هایی که انقلاب اسلامی در تضاد با آن است، نگاه انسان محوری «اومانیسم» است. چون جوهره و اصل این تفکر و محوریت آن انسان بوده و انسان جوهره و روح این تفکر است.
«در این بینش فرد یا انسان در نهایت به مركز و نقطه آغازین جهان اخلاقی، تبدیل می‌شود و كانون اخلاق و حقوق در وجود خود بشر است و قانون حاكم بر زندگی انسان به مدد فروغ عقلی، قابل شناسایی است و برای شناخت آن به الهام و وحی نیازی نیست، چون این قانون از نظر همه موجودات عاقل و خردمند، امری مسلّم و معقول است.» [1]
بر همین اساس اگر محوریت با انسان باشد، این انسان است که تعیین کننده خوبی‌ها و بدی‌ها بوده و اوست که آنچه به صلاح و مصلحت انسان است را پسندیده و آنچه مورد پسند او نیست را ناپسند می شمارد.
بر همین اساس با این دیدگاه غرب، انسان را یك موجودی مادی و همتراز حیوان، معرفی می‌كنند و از پیامدهای این گونه نگرش و نگاه نسبت به انسان از یك طرف، اصالت بخشیدن به لذت انسان و فسادی است كه امروزه جهان غرب دچار آن است، و از طرف دیگر، نفی هرگونه ارزش اخلاقی و حقوقی و سعادت جاودانی انسان است.
اما اینکه ارزش اخلاقی در این دیدگاه از بین می رود، بخاطر تضارب آراء و دیدگاه های افراد است، در پسند و ناپسند بودن مواردی که باید ملتزم باشند.

انقلاب اسلامی و خدامحوری
اما در مقابل این دیدگاه انسان محور، امام خمینی(رحمه‌الله علیه) با ایجاد تحولی بنیادین در نوع نگاه به زندگی، محوریت افکار را از انسان محوری، به خدامحوری، تغییر دادند و می توان گفت: این تغییر در دیدگاه و نگرش است که این انقلاب را بعد از 38 سال، پویا و فعال و ماندگار نگه داشته است.
«عالَمی که انقلاب اسلامی به بشریت عرضه می کند با عالمی که فرهنگ مدرنیته به میان آورده است، تفاوت ماهوی دارد. با ورود به عالم انقلاب اسلامی، حقایقی در افق روح انسان آشکار می‌شود که به کلی از روحیه‌ی فرد گرایی، فاصله می‌گیرد و حقیقت را در گستردگی احساس مسئولیت نسبت به سرنوشت سایر انسانها می‌یابد و به اقتصادی همراه با عدالت و معنویت نظر دارد، چیزی که در افق عالم غرب زده به کلی ناپدید شده و عامل دوگانگی ها و تنفرها گشته است.» [2]
پس می توان افق‌هایی که توسط انقلاب اسلامی، برای مردم گشوده شده است را به اینصورت بیان کرد:

الف: خدا محوری بجای شخص و انسان محوری
بعد از تصرف فاو (در عملیات والفجر 8) حضرت امام خمینی(رحمه‌ الله علیه) در حسینیه جماران فرمودند:
«یک وقت مغرور نشوید، اینها کار خداست، از جانب خداست؛ یعنى «و مَن یَتَوکَل على اللّهِ  فَهُو حَسبُه، اتکال به خدا سبب شد که این پیروزى نصیب ما شود و اتکال به خدا هم سبب شده بود که انقلاب به پیروزى برسد.» [3]

ب: از روحیه‌ی فرد گرایی و منفعت طلبیِ شخصی، جدا شده و احساس مسئولیت، نسبت به دیگران پر رنگ و مهم، جلوه داده شده است.
همانطوری که امیرالمومنین علی(علیه السلام) در مورد این احساس مسئولیت، می‌فرمایند:
«اتَّقُوا اللهَ فِی عِبَادِهِ وَ بِلَادِهِ فَإِنَّكُمْ مَسْئُولُونَ حَتَّی عَنِ الْبِقَاعِ وَ الْبَهَائِم‏ [4] از خدا بترسید در باره بندگان و شهرهای او (بر كسی ستم نكرده و به ویرانی و تباهكاری در زمین اقدام نکنید)، زیرا (در قیامت همه چیز را) از شما می‌‏پرسند، حتّی از زمین‌ها و چهارپایان.»

ج: اقتصادی همراه با عدالت؛ نه بدین صورت که فقراء، فقیرتر و ثروتمندان هر روز به ثروت آنها اضافه شود.
امام خمینی(رحمه‌الله‌علیه) در مورد اقتصاد همراه با عدالت، می‌فرمایند:
«تعیین نظامى سیاسى، با آراى خود مردم خواهد بود. ما طرح جمهورى اسلامى را به آراى عمومى مى‌‏گذاریم. اینك كشور بر سر دو راهى مرگ و حیات، آزادى و اسارت، استقلال و استعمار، عدالت‏ اقتصادى‏ و استثمار قرار گرفته است. این حكومت، حیات ملى را باید نجات دهد. به مردم كشور، آزادى و به كشور استقلال را بازگرداند و به جاى نظام استثمارى، عدالت‏ اقتصادى‏ را برقرار سازد.» [5]

نتیجه:
امام خمینی(رحمه‌الله علیه) با انقلاب سال57، تحولی بنیادین در نوع نگاه و زندگی مردم ایجاد کردند و نگاهی توأم با انسان محوری و فرد محوری را به خدامحوری و احساس مسئولیت نسبت به دیگران و همچنین عدالت اقتصادی را به نمایش گذاشتند.

منبع بیشتر برای مطالعه:
جایگاه اشراقی انقلاب اسلامی، اصغر طاهرزاده.
ـــــــــــــــــــــــــ

پی نوشت:
[1]. لئو اشتراوس، حقوق طبیعی و تاریخ، ترجمه باقر پرهام، تهران، نقش جهانی، 1375، ص220ـ241.
[2]. طاهرزاده، اصغر، جایگاه اشراقی انقلاب اسلامی، انتشارات پردیس معنوی، چاپ چهارم، 1391، ص19.
[3]. ستوده، امیررضا (گردآورنده)؛ پا به پاى آفتاب؛ تهران: پنجره، 1373، به نقل از دکتر محمود بروجردى، ج 1، ص 237.
[4]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق، ص242.
[5]. حضرت امام خمینى، صحیفه امام، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، ج4، ص358.