نقش جبرئیل و اسرافیل در زندگی مردم

یکی از حقیقت‌های پیچیده و پر از اسرار خداوند متعال که ما قادر به درک حقیقت آن نیستیم، خلقت فرشتگان می‌باشد که اداره امور عالم به واسطه این موجودات انجام می‌پذیرد و اساساً فرشتگان مظهر اسماء الهی‌اند و  همه خوبی‌ها، زیبایی‌ها و قدرت‌ها، تجلی صفات و کمالات آنان است به اذن خداوند، هیچ چیزی در این عالم تحقق نمی‌یابد، مگر آن‌که فرشتگان در تدبیر آن دخالت و نقش دارند.
قران کریم در آیات متعددی از فرشتگان و نقش آنان در تمام زوایای خلقت سخن به میان آورده و ایمان به آنان را در کنار ایمان به خداوند متعال قرار می‌دهد و می‌فرماید :«لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ...[بقره/177] نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد، بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورد.»

علی رغم تأثیری که فرشتگان بر عالم خلقت، به خصوص در زندگی انسان دارند، باز بسیاری از انسان‌ها نمی‌توانند با ایشان ارتباط برقرار کنند و انس بگیرند و حتی برخی انسان‌های جاهل، پا را از حد خود فراتر نهاده و با گستاخی و بی ادبی، این خلقت با عظمت الهی را به تمسخر گرفته و با توهین به این فرشتگان الهی، به خصوص حضرت جبرائیل و اسرافیل، مأموریت ایشان و نحوه‌ی تقسیم کار بین آنان را زیر سوال برده‌ و به سخره می‌گیرند.

فرشتگان موجودات مجردی هستند که در سلسله مراتبی طولانی قرار دارند و هر یک از آنان دارای درجات و رتبه‌ای هستند و هر یک مأمور به انجام وظایفی هستند که از جانب خداوند به آنان محول شده است. اما چهار فرشته، رؤس ملائکه و از بزرگ ترین فرشتگان الهی هستند که به نام‌های جبرائیل، اسرافیل، میکائیل و عزرائیل می‌باشند.[1] در این نوشتار به بیان ابعاد وجودی و جایگاه دو تن از آنها می‌پردازیم.

جبرائیل
جبرئیل یکی از برترین فرشتگان الهی است که معمولا با عنوان فرشته وحی شناخته می‌شود. خداوند متعال در وصف جبرائیل می‌فرماید: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَرِيمٍ * ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ *مُطَاعٍ ثَمَّ أَمِينٍ[تکویر/19-21] كه [قرآن] سخن فرشته بزرگوارى است. نيرومند [كه] پيش خداوند عرش بلندپايگاه است در آنجا [هم] مطاع [و هم] امين است.»

متأسفانه برخی جاهلان بدون شناخت حقیقت این ملائکه، باب طنز و تمسخر را باز کرده و می‌گویند این فرشته از 1400 سال پیش بی‌کار نشسته است. قرآن کریم می‌فرماید: «قُلْ مَنْ كَانَ عَدُوًّا لِجِبْرِيلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلَى قَلْبِكَ[بقره/97] بگو كسى كه دشمن جبرئيل است [در واقع دشمن خداست] چرا كه او به فرمان خدا قرآن را بر قلبت نازل كرده است.» در این نوشتار تنها به دو بعد و جایگاه حضرت جبرئیل می‌پردازیم و برای آشنایی بیشتر و جایگاه وجودی و وظایف ایشان به کتاب معرفی شده در پی‌نوشت مراجعه شود.

جبرئیل یکی از ارکان لوح محفوظ
لوح محفوظ چهار رکن دارد: رکن حیات، رکن علم، رکن اراده و رکن قدرت. جبرئیل مظهر رکن علم است و به همین دلیل است که وحی را که مشتمل بر انواع علوم است حمل می‌کند. به همین خاطر است که در  آیه شریفه «عَلَّمَهُ شَدِيدُ الْقُوَى[نجم/5]آن را [فرشته] شديدالقوى به او آموخت.» نسبت تعلیم به او داده شده است.[2]

جبرئیل واسطه الهام و درک معانی
ملاصدرا می‌گوید: «اگر نیروی جبرئیلی نبود، کسی معنایی از معانی بیان و گفتار را درک نمی‌کرد و بر قلب هیچ کسی الهامی  انجام نمی گرفت.»[3].
بنابراین هرگاه کلمه‌ای شنیده می‌شود و یا معنایی به ذهن خطور می‌کند و هر نوع علم و نوآوری و اختراعی در تمام زمینه‌ها رخ می‌دهد، از جانب جبرئیل و یاران او می‌باشد که به بشر القاء می‌کنند.

اسرافیل
اسرافیل یکی از فرشتگان مقرب الهی است که معمولا با عنوان صاحب صور قیامت شناخته می‌شود. حضرت اسرافیل، نیز حامل یکی از ارکان لوح محفوظ به نام رکن حیات است. به همین خاطر حیات ابدی اخروی به نفخه دوم صور تعلق دارد، اما نفخه اول برای این است که حیات دنیوی به طور کلی پایان پذیرد و نشئه اخروی که حیات اصلی و اصل حیات است، ظهور کند.[4]
امام سجاد(علیه‌السلام) در دعایی برای اسرافیل می‌فرماید: «خدایا بر اسرافیل درود فرست که صاحب صور است، آن‌که همواره در انتطار فرمان توست تا با دمیدن در آن خفتگان قبور را بیدار کند.»[5]

اسرافیل و اعطای کمال به انسان
ملاصدرا می‌گوید: «از وظایف اسرافیل ایجاد مراحل بالای کمال در انسان است. انسان بعد از این‌که به مرحله قرب می‌رسد، اسرافیل در او می‌دمد و او می‌تواند ملکوت اشیا را ببیند.»[6]
در واقع هر مرحله از کمال نسبت به مرحله پایین‌تر، حیات است و نسبت به مرحله بالاتر، مرگ محسوب می‌شود. اسرافیل با اعطای کمال بالاتر، هم می‌میراند(مرحله پایین) و هم به او حیات می‌دهد(مرحله بالاتر). بنابراین کار اسرافیل تنها دمیدن در صور و ایجاد نفخه قیامت نیست، بلکه او در تمام مراحل زندگی انسان نقش‌آفرینی می‌کند و حیات و کمال نیز از جانب او سرچشمه می‌گیرد.

بنابراین بی‌کار خواندن ملائکه به خصوص حضرت جبرائیل و اسرافیل، توهینی بی‌شرمانه و زشت به ساحت مقدس آنان است و کسانی که این اراجیف و تهمت‌ها را می‌زنند و به مقدسات دین توهین می‌کنند، باید در محضر خداوند متعال و این فرشتگان الهی پاسخ‌گو باشند.

___________________________________________________
پی‌نوشت
[1]. رجالی تهرانی، فرشتگان تحقیقی قرآنی روایی و عقلی، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۷۶ش، ص۱۰۶.
[2]. مصباح الانس، ابن فناری، نشر موالی، تهران،۱۳۷۴ش، ص402.
[3]. مجموعه الرسائل التسعه، صدرالمتالهین(ملاصدرا)، حکمت، تهران، ص307
[4]. مصباح الانس، ص402.
[5]. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۱۷ق، ج17، ص9.
[6]. تفسیر القرآن الکریم، صدرالمتالهین(ملاصدرا)، بیدار، قم، 1366، ج2، ص247.

برای مطالعه بیشتر :
«سیری در اسرار فرشتگان» نوشته محمد زمان رستمی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم.