یکی از سوالاتی که فکر انسان را از گذشته تا به حال به خودش مشغول کرده این هست که منشاءخوبی(مانند رزق ، سلامتی ، پیروزی ، نعمت و....) و بدی(مانند درد ، مریضی ، مصیبت و گناه و...) چه می باشد ؟در برخی از آیات بدی و خوبی هر دو به خدا نسبت داده شده مانند آیه «قُلْ كلٌُّ مِّنْ عِندِ اللَّهِ»(1)و در برخی آیات خوبی به خدا و بدی به مخلوقات و انسان نسبت داده شده است مانند آیه«مَّا أَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ وَ مَا أَصَابَكَ مِن سَیِّئَةٍ فَمِن نَّفْسِكَ»(2)
آنچه در این دو آیه مشترک می باشد این است که خدا خالق نیکی هاست و علتش این هست که در جای خودش ثابت شده که خدا تمامی کمالات رو دارد و هر خیر و نیکی هم کمال محسوب می شود پس هر خوبی در عالم باشد خالقش خداست چنانکه خدا می فرماید:«الَّذی أَحْسَنَ كُلَّ شَیْءٍ خَلَقَه»(3).اما در مورد منشاء شر باید گفت که بین این دو آیه و آیات مشابه دیگر(4) باید جمع کرد به این صورت که خدا بر اساس قدرت و حکمت و علمش هر چیزی را نیکو می آفریند مانند اینکه خدا به انسان قدرت داده (که این یک امر خیری) است و از طرفی هم برندگی برای چاقو قرار داده (که این هم خیر )است اما گاهی انسان با این چاقو سیب پوست می کند و گاهی هم آنرا در شکم کسی فرو می کند که این جنایت یک امر شری هست یا خدا به زنبور نیش داده ولی اگر انسان مزاحم او شود برای حفظ خودش نیش میزند که این نیش برای زنبور خیر و برای ما شر هست ،پس از این جهت که خدا به انسان قدرت داده و به چاقو برندگی داده و به زنبور نیش داده،آن جنایت و نیش زدن به خدا نسبت داده شده و از این جهت که انسان این چاقو را در جای خودش استفاده نکرده (و در شکم کسی فرو کرده )و یا اینکه زنبور انسان رو نیش زده ،آن جنایت و نیش زدن ،به انسان و زنبور نسبت داده شده است.(5)
علاوه بر توضیح بالا بیان چند نکته ضروری هست خیلی از حوادث برای همه ی انسانها خیر هست ولی ممکن است برای فرد یا افرادی شر باشد مانند سیل و زلزله؛گاهی هم چون علم ما محدوده بسیاری از وقایع رو شر می دانیم ، در حالی که حقیقتا خیر هستند چنانکه خدا می فرماید:(شاید چیزى را ناخوش بدارید و در آن خیر شما باشد)(6)،و گاهی مصائب و سختی ها نتیجه ی گناهان انسانهاست و ...... .
-------------------------------------------
پاورقی
1-« بگو: «همه اینها(خوبی و بدی) از ناحیه خداست»(سوره نساء؛آیه 78)
2-« (آرى،) آنچه از نیكیها به تو مىرسد، از طرف خداست و آنچه از بدى به تو مىرسد، از سوى خود توست. و ما تو را رسول براى مردم فرستادیم و گواهى خدا در این باره، كافى است»(سوره نساء؛آیه 79)
3-«او همان كسى است كه هر چه را آفرید نیكو آفریند»(سوره سجده ؛آیه 7)
4-«وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ ؛هر مصیبتى به شما رسد بخاطر اعمالى است كه انجام دادهاید، و بسیارى را نیز عفو می كند!»(سوره شوری ؛آیه 30) و«ذَالِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یَكُ مُغَیرًِّا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلىَ قَوْمٍ حَتىَ یُغَیرُِّواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیم؛این، بخاطر آن است كه خداوند، هیچ نعمتى را كه به گروهى داده، تغییر نمىدهد جز آنكه آنها خودشان را تغییر دهند و خداوند، شنوا و داناست»(سوره انفال ؛آیه 53)
5-ر .ک :تفسیر نمونه، ج4، ص: 22
6-«عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُم»(سوره بقره ؛آیه 216)
نظرات