عرش الهی و حاملان آن

در قرآن، سخن از حمل عرش به میان آمده، مانند این آیه: «الَّذِينَ‌ يَحْمِلُونَ‌ الْعَرْشَ‌ وَ مَنْ‌ حَوْلَهُ‌ يُسَبِّحُونَ‌ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ‌ وَ يُؤْمِنُونَ‌ بِهِ‌ وَ يَسْتَغْفِرُونَ‌ لِلَّذِينَ‌ آمَنُوا[غافر/۷] افرادی که حاملان عرشند و آنها که گرداگرد آن، تسبیح و حمد پروردگارشان را گفته و به او ایمان داشته و برای مؤمنان استغفار می‌کنند.» یا این آیه: «وَ یَحْمِلُ عَرْشَ رَبِّكَ فَوْقَهُمْ یَوْمَئِذٍ ثَمانِیَةٌ[حاقه/۱۷]و عرش پروردگارت را در آن روز هشت تن برفرازشان حمل می‌‏كنند.» در تبیین این آیات نمی‌توان معنای لغوی عرش را در نظر داشت؛ چرا که عرش در لغت به معنای تخت پادشاهان است و این تعبیر، برای خداوند که محدود به مکان نیست، کاربرد ندارد. بنابراین برای شناخت عرش و حاملان آن، باید غیر جسمانی بودن را در نظر گرفت. همچنانکه در احادیث اینگونه آمده، مثلاً امام رضا(علیه‌السلام) فرمودند:«الْعَرْشُ اسْمُ عِلْمٍ‏ وَ قُدْرَة؛ عرش، اسم علم و قدرت است.»[الکافی، ج۱، ص۱۳۱] یا از امام صادق(علیه‌السلام) نقل شده:«حَمَلَةُ الْعَرْشِ‏ وَ الْعَرْشُ الْعِلْمُ‏ ثَمَانِيَةٌ أَرْبَعَةٌ مِنَّا وَ أَرْبَعَةٌ مِمَّنْ شَاءَ اللَّهُ‏؛ حاملان عرش که آن علم است؛ هشت تن هستند که چهار تن آنها از طرف ما و چهار تن دیگر از طرف خدا است.»[همان،ص۱۳۲] با توجه به این مفاهیم و احادیث است که در تفسیر نمونه، آن دسته موجوداتی که به اذن خدا از علم الهی بهره‌مند هستند و در تدبیر عالم نقش دارند؛ حاملان عرش معرفی شده اند.[تفسیرنمونه، ج۲۴، ص۴۵۴]

پی‌نوشت:
الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب‏، دار الكتب الإسلامية، تهران‏، ۱۴۰۷ ق، ج۱، ص۱۳۱ و ۱۳۲.
تفسیر نمونه، آيت الله العظمي مکارم شيرازي، دار الکتب الإسلامیه، تهران، ج ۲۴، ص ۴۵۴.