نگارش صحیح متون فارسی بوسیله‌ی رایانه

ایرانیان در "نگارش فارسی" دچار مشکلات زیادی هستند که دلیل عمده آن را می توان به نقص آموزش ارجاع داد. این مشکل در نگارش با رایانه نمود دیگری پیدا می کند که به دلایل مختلف گاه فنی و گاه بی توجهی نگارنده، کلمات به روش نادرستی در کامپیوتر ثبت و ذخیره می شوند و در نتیجه مطالب بسیاری به دلیل این مشکلات در "جستجو" پیدا نمی شوند. این دومقاله مفید و جامع که توسط دو اندیشمند جوان به رشته نگارش درآمده، به بسیاری از این مشکلات اشاره دارد و درصورت توجه دقیق به مفاد آنها می تواند بسیار مفید باشد.

این مطلب، یک مطلب داغ و جدید نیست، و به چند ساعت قبل مربوط نمی‌شود. گرچه رعایت نگارش صحیح مطالب بوسیله‌ی رایانه دارای اهمیت فراوانی است، با این وجود بسیاری از کاربران فارسی زبان نگارش صحیح هنگام نوشتن بوسیله‌ی رایانه را رعایت نمی‌کنند. نوشتن بوسیله‌ی رایانه اصولی دارد که هرکدام از ما حتماً باید آن را رعایت کنیم.

  ۱- اصلاح برخی از حروف و اعداد

گرچه ویندوزهای بعد از ورژن ۲۰۰۰ زبان فارسی را پشتیبانی می‌کنند، اما این پشتیبانی خالی از اشکال نیست. بعنوان مثال، در ویندوز XP حتی اگر زبان فارسی را به زبان‌های ویندوز اضاف کرده باشید، حروف‌های «ك» و «ي» بصورت عربی نوشته می‌شوند. وقتی دو نقطه را زیر حرف «ي» می‌بینید، درواقع این حرف بصورت عربی نوشته شده است و شکل صحیح فارسی آن «ی» است. همینطور وجود همزه روی حرف «ك» دلالت بر نگارش این حرف بصورت عربی دارد. در فارسی حرف کاف به شکل «ک» نوشته می‌شود. در بین اعداد نیز عددهای «٦ و ٥ و ٤» در ویندوز ایکس‌پی بصورت عربی درج می‌شوند که باید توسط کاربر فارسی زبان اصلاح شوند. نگارش صحیح این اعداد فارسی «۶ و ۵ و ۴» است.

نکته ۱- اگر از محصولات لینوکس (ubuntu, kubuntu) استفاده می‌کنید، همه‌ی حروف و اعداد فارسی بصورت صحیح نوشته می‌شوند.

نکته ۲-در ایران، بعضی از توزیع کنندگان نرم‌افزار، اقدام به ویرایش فایل‌های ویندوز ایکس‌پی و اصلاح حروف کیبورد از عربی به فارسی کرده‌اند. بنابراین اگر حروف «ک» و «ی» در ویندوز شما بصورت فارسی هستند، تعجب نکنید.

نکته ۳- حروف «ك» و «ي» و اعداد «٦ و ٥ و ٤» در ویندوز ویستا اصلاح شده‌اند و بصورت فارسی نوشته می‌شوند.

شاید گمان کنید نگارش حرف «ك» بصورت عربی اشکالی را بوجود نمی‌آورد، اما در واقع حروف «ك» و «ک» دو حرف کاملاً مجزا از یکدیگر هستند و اهمیت نگارش صحیح حرف «ک» زمانی بیشتر مشخص می‌شود که سیستم شما به یک شبکه کوچک یا بزرگ متصل باشد، و بخواهید در این شبکه جستجو کنید. یا اینکه داده‌ها را از کامپیوترتان به کامپیوتر دیگری منتقل کنید، و برعکس، داده‌هایی را از کامپیوتر دیگری در اختیار بگیرید.

برنامه‌ی TrayLayout 1.2 امکان اصلاح حروف «ك» و «ي» و همچنین اعداد «٦ و ٥ و ٤» را به فارسی فراهم کرده است.

 ۲- نیم‌فاصله یا همان فاصله مجازی

یکی دیگر از اصول نگارش بوسیله‌ی رایانه این است که هر کلمه باید با کلمه‌ی دیگر فاصله داشته داشته باشد. ایجاد فاصله بین کلمات را بوسیله‌ی فشردن کلید Space اعمال می‌کنیم و با این روش کلمات را از یکدیگر جدا می‌کنیم، اما اجزای یک کلمه هرگز نباید با یکدیگر فاصله‌ای داشته باشند. با هربار فشردن کلید Space به تنهایی، یک فاصله ایجاد می‌شود و برای تایپ لاتین مناسب است. اما در هنگام تایپ فارسی نیاز به اعمال نیم‌فاصله یا همان فاصله‌ی مجازی داریم.

 نیم‌فاصله چیست؟

شاید بتوان گفت نیم‌فاصله، فاصله‌ی کوچکی است که درصورت نیاز بین حروفِ یک کلمه اِعمال می‌کنیم. نیم‌فاصله، علیرغم اینکه ظاهراً فاصله‌ای کوچک را ایجاد می‌کند، اما در واقع اجزای یک کلمه‌ی فارسی را در کنار یکدیگر نگه می‌دارد.

 کاربردهای فاصله و نیم‌فاصله:

فاصله میان دو کلمه‌ی مجزا اعمال می‌شود، اما نیم‌فاصله را در صورت لزوم، میان حروف یک کلمه اِعمال شده و مانع از دور شدن اجزای یک کلمه از یکدیگر می‌شود. بعنوان مثال، نحوه‌ی تایپ صحیح و غلط چند کلمه را با هم مرور می‌کنیم:
شکل غلط: می توانیم، می کنیم، می شود، فاصله ی، پنجره ها

شکل صحیح: می‌توانیم، می‌کنیم، می‌شود، فاصله‌ی، پنجره‌ها

به نحوه‌ی نگارش صحیح و غلط کلماتی که در بالا عنوان شده دقت کنید. فاصله‌ای که بین اجزای یک کلمه مثلاً “می توانیم” اعمال شده است، کاملاً غلط است. و این اشتباه زمانی بیشتر مشهود می‌شود که چنین کلماتی در انتهای سطر می‌آیند و نیمی از اجزای یک کلمه به ابتدای سطر بعد منتقل می‌شود.

برای درک بهتر مطلب، تصویری از این خطا تهیه کرده‌ام. در تصویر زیر، به کلمه‌ی “می‌خواهیم” توجه کنید. در این متن کوتاه، عدم رعایت نیم‌فاصله چندین مرتبه تکرار شده است.

بنابراین، کاربرد نیم فاصله این است که علیرغم حفظ شکل صحیح کلمه، اجزای یک کلمه را در کنار یکدیگر نگه میدارد.

 چگونه نیم‌فاصله را اِعمال کنیم؟

اگر از سیستم عامل‌های محصول لینوکس (Linux) استفاده می‌کنید، در هنگام تایپ فارسی براحتی می‌توانید هرجا که لازم است، کلیدهای [Shift]+[Space] را همزمان تحریر کرده و نیم‌فاصله را اِعمال کنید. برای رعایت نیم‌فاصله در محصولات مایکروسافت و سیستم عامل‌های XP و Vista از برنامه‌ی TrayLayout استفاده می‌کنیم. TrayLayout این امکان را به راحتی در اختیار کاربران قرار می‌دهد که با تحریر همزمان کلیدهای [Shift]+[Space] نیم‌فاصله اِعمال را اِعمال کنند. اما اگر از رایانه شخصی خودتان دور بودید یا جایی بودید که نرم‌افزار TrayLayout را در اختیار نداشتید، برای رعایت نیم‌فاصله می‌توانید بجای تحریر کلید Space از تحریر همزمان کلیدهای [Alt]+[0157] استفاده کنید. توجه داشته باشید که با تحریر کلیدهای ترکیبی [Alt]+[0157] دیگر نیازی به تحریر کلید Space نیست.

 ۳- رعایت نکاتی که به‌عنوان نکات گرامری شناخته می‌شوند

برای درک هرچه بهتر این نکات ریز، مقدمه‌ای درباره عملکرد نرم‌افزار Microsoft Office Word عنوان می‌کنم. غیر از اینکه اصول جمله سازی در زبان انگلیسی را گرامر زبان انگلیسی می‌گوییم، نرم‌افزار Microsoft Office Word یک‌سری از خطاهای دیگر را نیز بعنوان خطاهای گرامری به ما نشان می‌دهد. اما این خطاها کدامند؟

وقتی در رایانه یک جمله را می‌نویسیم و می‌خواهیم آخر جمله را نقطه بگذاریم، باید دقت داشته باشیم که بین آخرین کلمه و نقطه، کلید Space را تحریر نکنیم. اگر بین آخرین کلمه‌ی جمله و نقطه‌ی آخر سطر، فاصله‌ای ایجاد شده باشد، در واقع یک خطای گرامری رخ داده است. برنامه Word مایکروسافت این قبیل خطاهای گرامری را با یک خط موج‌دار سبز رنگ در محل خطا نمایش می‌دهد. بنابراین هیچگاه قبل از درج نقطه، کلید Space تحریر نمی‌شود.

وقتی نقطه را بدون فاصله با حرف ماقبلش درج کردید، فقط یک‌مرتبه کلید Space را تحریر کرده، کلمه‌ی بعدی را تایپ کنید. اگر فاصله‌ی نقطه با کلمه‌ی بعدی نیز کمتر یا بیشتر از یک Space باشد، خطای گرامری رخ داده است و باید اصلاح شود. بنابراین هرجا که نقطه بکار می‌رود، با کلمه یا حرف ماقبلش اصلاً فاصله ندارد، و نسبت به کلمه با حرف بعدش فقط به اندازه‌ی یک Space فاصله دارد.

نگارش سایر علائم ویرگول، نقطه ویرگول؛ دو نقطه روی هم: سه نقطه کنار هم… علامت تعجب! و علامت سوال؟ نیز دقیقاً مثل نقطه انجام می‌شود.
نکته ۴- یادتان باشد که سه نقطه را، باید فقط با سه نقطه تحریر کنید. نه بیشتر، نه کمتر…

 ۴- پرانتز، گیومه، آکولاد

برای درج پرانتز در میان جمله، و قرار دادن جمله یا کلمه‌ای در داخل آن، از هر سمت در بیرون پرانتز، فقط یک فاصله (یک Space) را تحریر کنید، اما از دو سمت در داخل پرانتز هیچ فاصله‌ای را تحریر نکنید. البته درصورتی که قصد استفاده از نقطه یا علامت تعجب یا سایر علامت‌هایی که گفته شد در انتهای جمله را دارید، دقت کنید این علامت‌ها را در خارج از پرانتز و نزدیک به پرانتز درج کنید. این قانون شامل حال گیومه، آکولاد و سایر نویسه‌های از این دست <«»> نیز می‌شود.

 ۵- متن نوشته شده را از هردوطرف تراز کنید

حتماً با آیکن‌هایی که کار راست‌چین، وسط‌چین و چپ‌چین بودن متن شما را انجام می‌دهند، آشنا هستید. معمولاً اکثر جاهایی که قرار است عملیات نوشتن را انجام دهید، این آیکن‌ها هم هستند یا اینکه اگر نباشند، از قبل نحوه چینش کلمات در آن صفحه تعریف شده است. علاوه بر سه آیکن مهمی که گفته شد و معمولاً همه از آنها استفاده می‌کنیم، سه آیکن مهم دیگر هم هستند. راست‌نویس، چپ‌نویس، و “تراز از دوطرف”. آیکن “تراز ز از دوطرف” با دیگر نام فارسی “کشیدن متن” یا نام انگلیسی “Justify” نیز شناخته می‌شود. این آیکن دستوری را اجرا می‌کند که باعث می‌شود انتهای سطرها نیز در یک راستا قرار داشته باشند. به زبان ساده‌تر اینکه فضای خالی انتهای سطرها را پُر می‌کند و انتهای سطرها نیز مانند ابتدای سطر در یک راستا قرار می‌گیرد. اجرای این فرمان ازطریق آیکن Justify متن شما را بیش‌ازبیش زیباتر می‌کند. برای مقایسه‌ی متن “تراز شده” با متن “تراز نشده” می‌توانید >اینجا< را کلیک کرده و تصویر مربوطه را ملاحظه کنید.

 اهمیت پیروی از این قوانین

اهمیت پیروی از مجموع قوانین و اصولی که گفته شد، فقط برای تهیه‌ی مطالبِ صفحات وب نیست. به کتاب‌های معتبر که توسط رایانه تایپ شده باشند مراجعه کنید، درمی‌یابید که این قانون هنگام نوشتن با رایانه حتی به منظور چاپ، حتماً باید رعایت شود.

 ۶- تو رفتگی سطر اول پاراگراف

مطالبی که بوسیله‌ی رایانه نوشته و چاپ می‌شوند، دارای تو رفتگی یکسان در سطر اول همه‌ی پاراگراف‌ها هستند. نرم‌افزار Microsoft Office Word برای این منظور ابزارهایی را دارد که تصویر یکی از آنها در اینجا آمده است. تو رفتگی سطر اول پاراگراف نسبت به بقیه سطرها، برای چاپ متون اجباری است، اما برای انتشار مطالب در صفحات وب معمول نیست.

به نقل از: ایردن