نهی قرآن از دوستی است نه از رابطه

شبهه: خدا در آیه 23 توبه از قطع رابطه با پدر و برادر غیر مسلمان سخن به میان آورده است. بدون شک دنبال کردن این موضوع، انسان را به انزوا خواهد کشاند. آیا خدا موافق منزوی شدن انسان است؟

پاسخ کوتاه: وقتی که خداوند در قرآن، دستور به رفتار عادلانه با جمیع کفار غیر حربی می‌دهد، امکان ندارد که نسبت به رابطه با پدر و برادر و کلا خویشاند غیر مسلمان(که طبعا نسبت به انسان ترحم بیشتری دارند)، دستور به ترک رابطه بدهد. چنانکه در آیه مورد نظر سخنی از قطع رابطه به میان نیامده است. «اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد، اگر پدران و برادرانتان دوست دارند كه كفر را به جاى ايمان برگزينند، آنها را به دوستى مگيريد و هر كس از شما دوستشان بدارد از ستمكاران خواهد بود.»(توبه/23) در این آیه فقط دوستی نکردن با خویشاوندان غیر مسلمان مطرح است و می‌دانیم که دوستی نکردن، غیر از رابطه نداشتن است.به عبارت دیگر، ممکن است دو نفر با هم رابطه داشته باشند ولی دوست نباشند.

پاسخ تفصیلی: برای پاسخ درست به این شبهه، توجه شبهه کننده را به نکاتی جلب می‌کنیم.
نکته اول: وقتی که خداوند متعال، عدالت ورزیدن نسبت به کفار صلح طلب را به مسلمانان توصیه می‌کند(ممتحنه/8)، بعید است که دستور به قطع رابطه با پدر و برادر و خویشاوند مشرک بدهد(که غالبا از کفار غیر خویشاوند، نرمخوتر هستند). چنانکه در باره نیکی کردن به والدین مشرک می‌فرماید: «اگر آنها اصرار دارند كه چيزى را كه شريك خدا نمی‏ دانى براى او شريك قرار دهى هرگز از آنها اطاعت مكن ولى در زندگى دنيا با آنها به نيكى رفتار كن.»(لقمان/15)

نکته دوم: در آیه 23 توبه، از قطع رابطه سخنی نگفته است؛ بلکه از دوست بودن با پدر و برادر مشرک سخن به میان آورده است. دوست بودنی که برای رسیدن به منافع مادی و غیر الهی صورت می‌گیرد. چنانکه شان نزول این آیه نیز در همین باره است.[1] این نهی قرآن از دوستی نکردن(و نه ارتباط نداشتن) با برادر و پدر مشرک، عاقلانه است. زیرا که پدر و برادر و خویشاوند مشرک حتی اگر خیلی منصف باشند، چون دیدگاهشان مادی و غیر الهی است، منافع خود را در نظر دارند و طبعا دوستی با آنها با اختلافات و دشواری هایی زیادی همراه است. مثلا در فضای نزول آیه(محیط عربستان)، پدران، فرزندان دختر خود را زنده بگور می کردند؛ آیا دوستی فرزند مسلمان با اینچنین پدری مخاطره آمیز نبود؟ حالا اگر بخواهیم دیگر اعمال غیر انسانی و  غیر الهی مشرکان را برشمریم، مثنوی هزار من خواهد شد. این را هم باید گفت که این آیه، همان درسهایی را که برای مسلمانان صدر اسلام داشت، برای مسلمانان امروز نیز دارد. زیرا می‌دانیم بسیاری از فرزندان خانواده های غیر مسلمان، که مسلمان می‌شوند، با همین قضیه دست و پنجه نرم می کنند.

پی نوشت
[1]. تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، 1374ش، ج7، ص331.