عدل و عدالت به مفهوم وسيع كلمه عبارت است از قرار دادن هر چيز در جاي خود، و رساندن هر حقي به صاحبش. اميرمؤمنان علي (علیهالسلام) فرمود: "العدل يضع الأمور مواضعها؛ عدل جريان كارها را در مجراي خود قرار مي دهد".(1)
در مجمع البحرين آمده: " العادل: الواضع كل شيء موضعه ؛ عادل كسي است كه هر چيز را در جاي خود قرار دهد".(2)
عدالت بر دو قسم است: فردي و اجتماعي. عدالت فردي عبارت است از اين كه شخص خود را در بند دستورهاي شرع و شريعت قرار دهد، مثلاً واجبات را انجام دهد و محرّمات را ترك نمايد و خويشتن را به اخلاق اسلامي متخلق سازد.
عدالت اجتماعي اين است كه انسان نسبت به ديگران ظلم و ستم نكند و حقي را از آنان سلب ننمايد، كه بيشتر به زمامداران و سردمداران حكومت مربوط مي شود.
عدالت به هر دو قسمش مطلق است، نه نسبي؛ يعني در همه زمان ها و مكان ها و حالات و نسبت به همه افراد، شخص بايد متّصف به صفت عدالت باشد. قرآن مجيد به طور مطلق دستور به عدل داده است : "خداوند به عدل و احسان فرمان مي دهد". (3) و مي فرمايد: " عدالت را رعايت نماييد، حتي اگر در مورد نزديكانتان باشد".(4)
نيز مي فرمايد: "اي كساني كه ايمان آورده ايد! همواره براي خدا قيام كنيد، و از روي عدالت گواهي دهيد. دشمني با جمعيتي شما را به ترك عدالت نكشاند. عدالت كنيد كه به پرهيزكاري نزديك تر است".(5)
علي (علیهالسلام) هنگام وصيت به فرزندانش فرمود: "شما را سفارش مي كنم كه چه در حال خشم و چه در حال شادماني ، پا از دائره عدل بيرون ننهيد".(6)
شهيد مطهري در رد نظريه نسبيت عدالت مي فرمايد: " عدالت بر پايه حق و استحقاق بنا شده است و عموم استحقاق هاي انسان هميشه ثابت و يكنواخت و مطلق است. پس عدالت هم امري مطلق است و نسبي نيست".(7)
پي نوشت ها:
1.نهج البلاغه ، حكمت 437.
2. مجمع البحرين ، ماده عدل.
3. نحل (15) آيه 90.
4. انعام (6) آيه 152.
5. مائده (5) آيه 8.
6. غررالحكم ، ج 3، ص 240.
7. اسلام و مقتضيات زمان، ج 1، ص 341.
نظرات
بسیار عالی مختصر و مفید ممنون
بسیار عالی