این ادعا که صلح امام حسن(علیه‌السلام) با معاویه سبب شده است که امامت از نسل ایشان قطع شود، از لحاظ سندی و محتوایی صحیح نیست.
شبهه: برخی افراد مدعی شده‌اند که علت اینکه امامت از نسل امام حسن(علیه‌السلام) قطع شده است، صلح ایشان با معاویه است، و برای این مطلب به روایتی از امام سجاد(علیه‌السلام) استناد کرده‌اند.
پاسخ:
این ادعا برگرفته از حدیثی است که در اولین بار در کتاب «دلایل‌الامامه» طبری نقل شده است؛ در این روایت نقل شده «محمد بن حنفیه» بعد از شهادت امام حسین(علیه‌السلام) خدمت امام سجاد(علیه‌السلام) رسیده و بر سر مساله امامت و اینکه امام چهارم شیعیان اوست یا امام سجاد(علیه‌السلام) به بحث می‌پردازد که در این گفت‌وگو امام سجاد(علیه‌السلام) امامت را از آن خود می‌داند و محمد بن حنفیه نیز قانع شده و امامت حضرت را می‌پذیرد، در قسمتی از این روایت آمده: «إِنَّ اللَّهَ (تَعَالَى) لَمَّا صَنَعَ الْحَسَنُ (عَلَيْهِ السَّلَامُ) مَعَ مُعَاوِيَةَ مَا صَنَعَ- جَعَلَ الْوَصِيَّةَ وَ الْإِمَامَةَ فِي عَقِبِ الْحُسَيْنِ (عَلَيْهِ السَّلَامُ)... همانا خداوند متعال امامت را در فرزندان امام حسین(ع) قرار داد، به خاطر صحلی که امام حسن(ع) با معاویه انجام داد».[1] این کتاب مربوط به قرن پنجم قمری است، سپس در برخی نسخ کتاب منتخب البصائر شیخ عز الدین در قرن هشتم آمده[2] و علامه مجلسی نیز در بحار الانوار[3] از کتاب منتخب البصائر نقل کرده است.
نکات قابل توجه در مورد این روایت:
1. این روایت با همین سندی که در کتاب دلایل الامامه نقل شده، در کتب قدیمی تر مانند «بصائر الدرجات» صفار(قرن سوم)[4] و «کافی»(قرن چهارم)[5] آمده است، اما این قسمت از عبارت که به صلح امام حسن(علیه‌السلام) اشاره شده در این کتب وجود ندارد. یعنی در کتب متقدم که جزء کتب معتبر شیعه هم هستند، این عبارت وجود ندارد، لذا این احتمال که بعدها این قسمت از روایت به آن اضافه شده باشد، بسیار زیاد است.
2. در سندی که طبری نقل کرده «حسين بن احمد بيهقی» حضور دارد که مجهول است.[6] پس با توجه به این نکات صحت انتصاب این جمله به امام سجاد(علیه‌السلام) محل تردید است.
3. این جمله از جهت محتوایی نیز با روایات دیگر در تعارض است، مخصوصاً با توجه به اینکه حقیقت چهارده معصوم نور واحدی است؛ به طور نمونه در زیارت جامعه کبیره آمده: «وَ أَنَّ أَرْوَاحَكُمْ وَ نُورَكُمْ وَ طِينَتَكُمْ وَاحِدَة»[7] به همین خاطر اگر امام حسین(علیه‌السلام) در همان شرائط برادر خویش امام حسن مجتبی(علیه‌السلام) می‌بود، با معاویه صلح می‌کرد، موید این سخن این است که امام حسین(علیه‌السلام) نیز 10 سال صبر کرد و به عهدی که برادر بزرگش با معاویه بسته بود پای‌بند بود، اگر این کار اشتباه بود، بدون شک امام حسین(علیه‌السلام) قیام می‌کرد و صلح را نقض می‌کرد.
حال بر فرض که این روایت صحیح باشد، می‌توان از این روایت برداشت صحیحی هم داشت و آن اینکه شأن و مقام این دو امام بزرگوار واحد است، ولی چون در ظاهر امام حسن(علیه‌السلام) ــ به خاطر صلحی که وظیفه ایشان بودــ رنج کمتری نسبت به امام حسین(علیه‌السلام) تحمل کرد، خداوند متعال این ویژگی را به ایشان عنایت کرده باشد، آنچنان که در برخی از روایات به این نکته اشاره شده است: «خداوند متعال امام حسين(عليه السلام) را به خاطر شهادتش به سه چيز پاداش داد: امامت را در ذريه و نسل و شفا را در تربتش قرار داده شده است، دعا در كنار قبرش نیز مستجاب است».[8]
_______________________________________
پی‌نوشت
[1]. دلائل الإمامة، طبرى آملى صغير، محمد بن جرير بن رستم، بعثت، 1413 ق،ص206.
[2]. مختصر البصائر، حلى، حسن بن سليمان بن محمد، مؤسسة النشر الإسلامي، 1421 ق، ص79.
[3]. بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، دار إحياء التراث العربي، 1403 ق، ج42، ص77.
[4]. بصائر الدرجات في فضائل آل محمد صلى الله عليهم، صفار، محمد بن حسن، مكتبة آية الله المرعشي النجفي، 1404 ق، ج1، ص502.
[5]. الكافي، كلينى، محمد بن يعقوب، دار الكتب الإسلامية، 1407 ق،ج1، ص348.
[6]. زبده المقال من معجم الرجال، مرتضى، بسام، دار المحجة البيضاء، 1426 ه. ق،ج1، ص337.
[7]. من لا يحضره الفقيه، ابن بابويه، محمد بن على، دفتر انتشارات اسلام 1413 ق،ج2، ص613.
[8]. وسائل الشيعة، شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409 ق، ج14، ص423.
شبهه: علت اینکه امامت از نسل امام حسن(علیه‌السلام) قطع شده است، صلح ایشان با معاویه است، و برای این مطلب به روایتی از امام سجاد(علیه‌السلام) استناد کرده‌اند.
پاسخ: این قسمت روایت که در شبهه اشاره شده در کتب متقدم وجود ندارد، لذا احتمال اضافه شدن آن در طول تاریخ زیاد است.