اگر شخصی می‌خواهد از ماه مبارک رمضان بهره بیشتری ببرد باید تلاش کند که شناخت و معرفت خویش را نسبت به این ماه بیشتر کند و یکی از مهم‌ترین راه‌های شناخت این ماه ادعیه و احادیثی است که در مورد این ماه وارد شده است که بخشی از آن را مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان بیان کرده است، در این میان شاید خطبه شعبانیه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و دعای وداع ماه رمضان که در صحیفه سجادیه بیان شده است از اهمیت بیشتری برخوردار باشد.
ماه مبارک رمضان، ماهی است که خدای متعال با نگاهی ویژه به بندگان خویش نظر می‌کند آنچنان که رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در توصیف آن این‌گونه می‌فرماید: «ماه رمضان ماه خداى عزوجل مى‌باشد، و آن ماهى است كه خداوند كارهاى نیك را در آن دو چندان كند و بدی‌ها را در آن محو سازد ماه بركت و ماه انابة و بازگشت و ماه توبه و ماه آمرزش و ماه آزادى از آتش دوزخ و كامیاب شدن به بهشت است .هان كه در این ماه از هر حرامى خوددارى كنید و تلاوت قرآن را زیاد كنید. و حاجات خود را بخواهید، و به یاد پروردگارتان سرگرم باشید، و ماه رمضان نزد شما نباید همانند ماه‌هاى دیگر باشد، چرا كه براى این ماه در پیشگاه خداوند حرمت و برترى بر دیگر ماهها است و نباید در ماه رمضان روز روزه شما مانند روز غیر روزه شما باشد.»[1]
گرچه در ماه مبارک رمضان لطف خدای متعال به بندگان خویش زیاد است ولی هر کدام بهره‌ای متفاوت از این ماه می‌برند به همین خاطر در احادیثی که از ائمه معصومین(علیهم‌السلام) در مورد برخی از اعمال این ماه بیان شده است تفاوت وجود دارد، به عنوان نمونه برخی از احادیث ثواب قرائت یک آیه از قرآن را مساوی با ختم یک بار قرآن مجید در ماه‌های دیگر بیان می‌کنند[2]، ولی در احادیثی دیگر خواندن هر حرفی از قرآن مجید مساوی به یک ختم قرآن شمرده شده است، به عنوان مثال شخصی که در ماه رمضان قرآن مىخواند، وقتى «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ» مىگويد، اين جمله نوزده حرف است، به هر حرفى كه از دهان او درمىآيد، خدا ثواب نوزده ختم كامل قرآن را در پروندهاش ثبت مىكند.[3]
امام خامنه‌ای در بیاناتی این تفاوت بهره‌مندی را این گونه توضیح می‌دهند و می‌فرمایند: «ماه رمضان در هر سال، قطعهاى از بهشت است كه خدا در جهنّم سوزان دنياى مادّى ما آن را وارد مىكند و به ما فرصت مىدهد كه خودمان را بر سر اين سفره الهى در اين ماه، وارد بهشت كنيم. بعضى همان سىروز را وارد بهشت مىشوند. بعضى به بركت آن سىروز، همه سال را و بعضى همه عمر را. بعضى هم از كنار آن، غافل عبور مىكنند كه مايه تأسّف و خسران است. حالا براى خودشان كه هيچ، هر كس كه ببيند اين موجود انسانى، با اين همه استعداد و توانايىِ عروج و تكامل، از چنين سفره با عظمتى استفاده نكند، حق دارد كه متأسّف شود.»[4]
اما علت این تفاوت بهره‌مندی از ماه رمضان از کجا سرمنشأ می‌گیرد!؟ و انسان چگونه می‌تواند از این ماه بیشترین استفاده را بکند!؟
پاسخ این سوال را باید در این موضوع جستجو کرد که رفتار هر انسانی برخواسته از شناختی است که نسبت به یک موضوع دارد و هر چقدر این شناخت شدت بیشتری پیدا کند، نیاز انسان را نیز نسبت به این موضوع افزون‌تر می‌کند و هر چقدر احساس نیاز بیشتر شود شوق و حرکت انسان برای رسیدن به مطلوب خویش بیشتر خواهد شد.
با توجه به این نکته، اگر می‌بینیم که ماه رمضان تفاوتی با دیگر ماهها برای ما ندارد و شاید ــ به خاطر گرسنگی و تشنگی ــ برای ماناگوارتر نیز باشد از این‌روست که ما نمی‌دانیم که این ماه عظیم چه فرصت بزرگی برای سیر الی الله برای ما آماده کرده است و چه سرمایه عظیمی در اختیار ما قرار داده است تا بتوانیم تمام خسران‌های گذشته را جبران کرده و توشه‌ای بزرگ برای زندگی ابدی خویش فراهم کنیم.
اما پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و اوصیاء ایشان(علیهم‌السلام) که به عظمیت این ماه آگاهی دارند، از آمدن آن فریاد شوق سر می‌دهند و مردم را این گونه به سوی این ماه دعوت می‌کنند که «ای مردم! به درستی که ماه خدا با برکت و رحمت و آمرزش به شما رو کرده است،ماهی که نزد خدا بهترین ماهها، روزهایش بهترین روزها، شبهایش بهترین شب‌ها و ساعاتش بهترین ساعات است، ماهی که در آن به ضیافت خدا خوانده و از اهل کرامت خدا قرار داده شده‌اید، نفسهای شما در آن ثواب تسبیح دارد و خواب شما در آن عبادت و عمل شما در آن مقبول و دعای شما در آن مستجاب است، ...»[5] و در وداع با این ماه این گونه شکوه می‌کنند که : «ای پروردگار من! ماه مبارک رمضان برای ما ماهی شایسته ستاش بود، با ما در این سی روزه صحبت نیکو داشت و به ما سود بسیار رساند، سودی که از جهانیان سنگین‌تر و گرانمایه‌تر بود و پس از سی روز ما را ترک گفت، ما را وداع کرد و در آن هنگام که ماه مبارک رمضان را وداع می‌کردیم سخت اندوهناک و دلتنگ بودیم، چنان که گمان داشتیم عزیزترین کسان ما می‌خواهد با ما وداع کند، بار فراقش برای ما سنگین بود و سفرش از دنیای ما، ما را در کدورتی عمیق افکند و ... »[6]
اگر می‌بنیم که در احوالات رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) این گونه آمده است که در ماه رمضان رنگ چهره آن حضرت عوض می‌شد و هرچقدر به آخر ماه رمضان نزدیکتر می‌شد حالات آن بزرگوار بیشتر تغییر می‌کرد[7] این موضوع نبود مگر به خاطر آنکه، ایشان پی به عظمت و بزرگی این ماه در نزد خدای متعال برده بودند.
با توجه به نکاتی که بیان شد اگر شخصی می‌خواهد از ماه مبارک رمضان بهره بیشتری ببرد باید تلاش کند که شناخت و معرفت خویش را نسبت به این ماه بیشتر کند و یکی از مهم‌ترین راه‌های شناخت این ماه ادعیه و احادیثی است که در مورد این ماه وارد شده است که بخشی از آن را مرحوم حاج شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان بیان کرده است، در این میان شاید خطبه شعبانیه رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و دعای وداع ماه رمضان که در صحیفه سجادیه بیان شده است از اهمیت بیشتری برخوردار باشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پی‌نوشت
[1]. بحار الأنوار، علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي، 1403 ق،ج93، ص: 340.
[2]. بحار الأنوار، ج93، ص: 341.
[3]. آثار مثبت عمل، شیخ حسین انصاریان، دارالعرفان،ص: 10.
[4]. فرازی از بيانات مقام معظم رهبرى در ديدار روحانيان و مبلّغان اعزامى به مناسبت فرارسيدن ماه مبارك رمضان 1372/11/17.
[5]. بحار الأنوار،ج93، ص: 356.
[6]. الصحيفة السجادية، الهادى، 1376 ش،ص: 198.
[7]. الإقبال بالأعمال الحسنة،سید بن طاووس، دفتر تبليغات اسلامى،ج1، ص: 69.