عقیده مهدویت، عقیده‌ای محکم در چارچوب نظام فکری مسلمانان است و همه مسلمانان و حتی وهابیان به آن معتقد هستند. اگرچه در این میان از طرف ابنتیمیه اشکالاتی به این عقیده شده است. ابنتیمیه از سویی نام پدر امام مهدی(علیه‌السلام) را عبدالله دانسته و از سویی دیگر مهدی را از نسل حسن بن علی می‌داند، که هر دوی این اشکالات بی‌اساس است.
دیدگاه ابن تیمیه درباره امام زمان
یکی از مهمترین عقایدی که سبب پویایی و تحرک در جامعه اسلامی می‌شود، مهدویت است. عقیده به مهدی(علیه‌السلام)، عقیده‌ای است که مورد اتفاق شیعه و سنی می‌باشد. بدون شک کسی از مسلمانان وجود ندارد که به مهدویت معتقد نباشد. ابنتیمیه و به تبع وی وهابیان ضمن این‌که معتقد به مهدی هستند اما در آن اشکالات و شبهاتی وارد کرده‌اند.
احادیث مهدویت از نگاه ابنتیمیه
ابنتیمیه پس از این‌که احادیث مهدوی را منقول از بزرگان، حافظان، محققان احادیث نبوی می‌داند،[1] در کتاب مشهور خود "منهاج السنه" در باب احادیث مهدی، ظهور و قیام عادلانه آن حضرت می‌نویسد: «احادیثی که با آنها بر خروج مهدی احتجاج می‌شود، روایات صحیحی هستند».[2]
افزون بر پذیرش عقیده مهدویت از سوی ابنتیمیه، وی به رد کسانی پرداخته است که نوک پیکان حمله خود را به عقیده مهدویت نشانه گرفته‌اند و در دفاع از عقیده مهدویت، در مقابل کسانی که با استناد به حدیث "حضرت عیسی بن مریم، مهدی است" می‌گوید: «این حدیث ضعیف است[3] و راوی این روایت شخص ضعیفی است».[4]
وهابیان نیز با تاثیر‌پذیری از ابنتیمیه قائل به مهدویت هستند. به عنوان مثال البانی(محدث معروف وهابی) و بن‌باز(مفتی سابق وهابیت)، به عقیده مهدویت تصریح کرده‌اند.[5] پس از نقل عقیده ابنتیمیه در باب مهدویت، اکنون به بررسی شبهاتی می‌پردازیم که ابنتیمیه در باب مهدویت بیان کرده است.
شبهه اول ابنتیمیه
شبهه اول ابنتیمیه درباره نام پدر امام مهدی(علیه‌السلام) است. وی با استناد به روایت «پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرموند: «اگر از دنیا، فقط یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را آنقدر طولانی می‌کند تا مردی از اهل‌بیت من که همنام من و نام پدرش همنام پدر من است، خروج کند»»،[6] می‌گوید: «این روایت دلالت دارد که نام پدر امام مهدی(علیه‌السلام)، عبدالله است، چرا که در روایت آمده است که نام پدرش همنام پدر پیامبر(صلی الله علیه وآله) است، در حالی که شیعیان با حذف این عبارت از این روایت، در فکر سامان دادن دروغ خود مبنی بر این‌که نام پدر امام زمان(علیه‌السلام) امام حسن عسگری(علیه‌السلام) می‌باشند، هستند».[7]
در جواب ابنتیمیه باید گفت: «عبارت "نام پدرش همنام پدر من است" بنا بر گواهی بزرگان صحابه همچون حضرت علی(علیه‌السلام)،[8] ابن‌مسعود،[9] حذیفه،[10] ابن‌عباس،[11] ابو سعید خدری،[12] و ام سلمه با سند صحیح،[13] در این روایت موجود نیست». بیان بزرگان صحابه مبنی بر این‌که عبارت "نام پدرش همنام پدر من است" در این روایت نبوده است، این را می‌رساند که بعدها این قسمت به روایت اضافه شده است؛ چنانکه ابری سجستانی[14] و گنجی شافعی[15] به این نکته اذعان می‌کنند. علاوه بر این نویسنده وهابی "شیخ ربیع بن محمد سعودی" نیز این روایت را جعلی می‌داند.[16]
شبهه دوم ابنتیمیه
ابنتیمیه در کتاب منهاج السنه روایاتی در باب این‌که حضرت مهدی(علیه‌السلام) از نسل حضرت زهرا(سلام الله علیها) می‌باشد، ذکر می‌کند.[17] سپس وی با صراحت کامل، امام مهدی(علیه‌السلام) را از نسل فرزند بزرگتر حضرت زهرا(سلام الله علیها) یعنی حسن بن علی می‌داند. دستاویز ابنتیمیه در ابراز این رای، روایتی است که ابوداود در سنن خود ذکر کرده است. ابوداود می‌نویسد: «ابواسحاق گوید: علی(علیه‌السلام) در حالی که به فرزندش حسن می‌نگریست، گفت: «این پسر من آقاست؛ چنانکه رسول‌خدا این نام را بر او نهاده است، از نسل او فرزندی به دنیا می‌آید که همنام پیامبر شماست که... سپس این قصه را که او زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد، نقل کرد».[18] در این روایت، حضرت مهدی(علیه‌السلام) از نسل حسن بن علی خوانده شده است.
اما مستند ابنتیمیه، یعنی روایت بالا دارای چند اشکال است:
اولا: این روایت دارای اشکال سندی است. در اول روایت، داود می‌گوید: «برایم از هارون نقل شده است»، اما ذکر نمی‌کند که چه کسی این روایت را از هارون نقل کرده است، و چون روایت مشتمل بر تعلیق(حدیثی که در انتهای سندش، یک راوی افتاده است) می‌باشد، ضعیف است. ثانیا، راوی این روایت یعنی ابواسحاق تنها یک بار حضرت امیر(علیه‌السلام) را دیده است و در این صورت روایت منقطع و از اعتبار ساقط می‌شود. به همین جهات، ابن‌خلدون این روایت را منقطع می‌داند.[19] علاوه بر این، ابواسحاق در پایان عمر خود، دچار اختلاط شده است و این روایت ضعیف است.[20] گذشته از این امور، جزری شافعی همین روایت داود را با عبارت "علی(علیه‌السلام) در حالی که به فرزندش حسین می‌نگریست" نقل کرده است.[21]
نکته قابل توجه این است که دیدگاه ابنتیمیه در کتاب "مختصر الفتاوی المصریه لابن‌تیمیه" با این دیدگاهش که امام مهدی از نسل امام حسن(علیه‌السلام) است، تعارض دارد. وی در این کتاب روایتی نقل می‌کند که دلالت می‌کند بر این‌که حضرت مهدی(علیه‌السلام) از نسل حسین بن علی است.[22]
با این بررسی روشن می‌گردد که عقیده مهدویت، عقیده‌ای فراگیر در میان مسلمانان و وهابیان است و اشکالات ابنتیمیه در نسب‌شناسی امام مهدی(علیه‌السلام) بی‌پایه است.
پی‌نوشت:
[1]. ابنتیمیه، حقوق آل‌البیت، محقق: عبدالقادر، عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا؛ ص51.
[2]. ابنتیمیه، احمد، منهاج السنه النبویه، محقق: محمد رشاد سالم، موسسه قرطبه، 1406ق؛ ج8، ص254.
[3]. همان؛ ج4، ص101-102.
[4]. همان؛ ج8، ص256.
[5]. البانی، ناصر الدین، سلسله الاحادیث الصحیحه و شی من فقهها و فوائدها، ریاض، مکتبه المعرف للنشر و التوزیع، چاپ جدید، بی‌تا؛ ج4، ص43. ابن‌باز، عبدالعزیز بن عبدالله، مجموع الفتاوی العلامه عبدالعزیز بن باز، ج4، ص97.
[6]. ابی‌داوود، سلیمان، سنن ابی‌داوود، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دار الفکر، بی‌تا؛ ج4، ص106.
[7]. ابنتیمیه، احمد،همان؛ ج8، ص254-260.
[8]. ابوداود، سلیمان، همان ج4، ص108.
[9]. همان، ص505. طبرانی،سلیمان بن احمد، المعجم الکبیر، تحقیق: حمدی بن عبدالمجید سلفی، موصل، مکتبه الزهراء، چاپ دو، 1404ق.ج10، ص131، ح10208.
[10]. مقدسی، یوسف بن یحیی، عقد الدرر فی اخبار المنتظر، قاهره، مکتبه عالم الفکر، چاپ اول، بی‌تا؛ ص82.
[11]. شاشی، ابوسعید، مسند الشاشی، تحقیق: محفوظ الرحمن زین الله، مدینه، مکتبه العلوم و الحکم، چاپ اول، 1410ق؛ ج2، ص111، ح636.
[12]. مروزی، نعیم، کتاب الفتن، قاهره، مکتبه التوحید، چاپ اول، 1412ق؛ ج1، ص368، ح1080.
[13]. ابوداود، سلیمان، سنن ابی‌داود، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دار الفکر، بی‌تا؛ ج4، ص505.
[14]. ابری، محمد بن حسین، مناقب الامام شافعی، تحقیق: جمال عزون، عمان، الدار الاثریه، چاپ اول، 1430ق؛ ص96.
[15]. گنجی شافعی، محمد، البیان فی اخبار صاحب الزمان، تهران، دار احیاء تراث اهل البیت، چاپ دوم، 1404ق؛ ص483.
[16]. سعودی، ربیع بن محمد، الشیعه الامامیه الاثنی عشریه فی میزان الاسلام، جده، مکتبه العلم بجده، چاپ دوم، 1414ق؛ ص307.
[17]. ابنتیمیه، احمد، منهاج السنه، محقق: محمد رشاد سالم، موسسه قرطبه، 1406ق؛ ج8، ص255. جهت مشاهده تصویر کتاب کلیک کنید.
[18]. ابوداود، سلیمان، سنن، تحقیق: محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت، دار الفکر، بی‌تا؛ ج4، ص108، ح4290.
[19]. ابن‌خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن‌خلدون، بیروت، دار القلم، چاپ پنجم، 1984م؛ ج1، ص314.
[20]. البانی، ناصر الدین، سلسله الاحادیث الضعیفه و الموضوعه و اثرها السیی فی الامه، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع،چاپ اول، 1425ق، ج13، ص1097. البانی، ناصر الدین، ضعیف سنن ابی‌داود، ریاض، مکتبه المعارف للنشر و التوزیع، چاپ اول، 1423ق؛ ص350، ح4290. تبریزی، محمد بن عبدالله، مشکاه المصابیح، تحقیق:البانی، بیروت، المکتب الاسلامی، چاپ سوم، 1405ق؛ ج3، ص186.
[21]. جزری، شمس الدین، اسنی المطالب فی مناقب الامام علی، تهران، نقش‌جهان، بی‌تا؛ ص130.
[22]. بدرالدین، محمد بن علی حنبلی بعلی، مختصر الفتاوی المصریه، تحقیق: محمد حامد، دار ابن‌القیم، چاپ دوم، 1406ق؛ ج1، ص250. برگرفته از مقاله بررسی و نقد دیدگاه ابنتیمیه درباره امام مهدی(علیه‌السلام)، قم، موسسه دارالاعلام لمدرسه اهل‌البیت، مجله سراج منیر، ج12، ص71.