غلبه بر نفس شیطانی

غلبه بر نفس شیطانی
 

سلام. خدا قوت. سوالی داشتم.اگر شخصي بخواهد بر نفسش، مخصوصا نفس شيطانيش غلبه كند، چه بايد بكند؟

با سلام و عرض ادب و احترام خدمت شما پرسشگر گرامی!

به سوال شما به دو صورت پاسخ می دهیم:

پاسخ اجمالی:

آنچه در غلبه نفس مهم و حیاتی هست، چیزی جز تقویت اراده نیست، یکى از عوامل مهم در تقویت اراده را می‌توان انجام وظایف و دستورات الهى یا همان واجبات برشمرد که نمونه بارز آن در نماز اوّل وقت است، چه اینکه انسان مؤمن با برخواستن به نماز در اول وقت، به همه خواسته ها نه گفته و در برابر آنها مقاومت می کند. دیگر آنها، روزه است که در واقع چون اکسیری شفا بخش عمل می کند. آنکه روزه می گیرد با آنکه تشنه و گرسنه است و قدرت نوشیدن آب و خوردن غذا دارد، خود را به خاطر خدا نگه می دارد و تسلیم هواهای نفسانی نمی شود. اینها همه نمونه ای از مبارزه با هوای نفس است و برای غلبه بر آن چاره ای جز تقویت اراده نیست.

پاسخ تفصیلی:

معروف است که می گویند شیطان نشسته و خیره به انسان شده و بدو می گوید: ای انسان تو هنوز نتوانسته ای بر مرکب نفست سوار شوی و هنوز تو داری به او سواری می دهی، فعلا نیازی به من نیست، هر موقع توانستی سوار بر مرکب چموش نفست شوی و افسار او را خود به دست گیری، من خواهم آمد و او را رم می دهم تا تو را بر زمین بزند.

حقیقت این است، باید از پس نفس بر آمد، آن نفس اماره ای که خداوند متعال از قول یوسف(علیه السلام) درباره آن می فرماید: من هرگز نفس سركش خويش را تبرئه نمى كنم، چرا كه مى دانم اين نفس اماره ما را به بدی‌ها فرمان مى دهد مگر آنچه پروردگارم رحم كند و با حفظ و كمک او مصون بمانم و در هر حال در برابر اين گناه از او اميد عفو و بخشش دارم، چرا كه پروردگارم غفور و رحيم است.«1»

در روایتی از رسول ختمی مرتبت حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) می خوانیم که فرمودند: شجاع و نيرومند آن كس نيست كه بر مردم غلبه كند و بر رقباى خود پيروز گردد، بلكه شجاع آن كسى است كه بر نفس سركش خود مسلط شود و عنان هوى و تمايلات خويش را در دست گيرد.«2»

نکته ای که در راستای غلبه بر هوای نفس حائز اهمیت است، این است که انسان همواره سعى کنید با خواسته‏ هاى نفسانى و عادت‏ هاى ناپسند مبارزه کند، نقل می کنند:
روزى شهید محراب آیت اللَّه مدنى به خادمش گفت: هوس کباب کرده‏ ام، می‌توانى چلوکباب تهیه کنى؟ البته سعى کن از جایى بخرى که تمیز و غذایش خوشمزه و لذیذ باشد.

خادم می‌گوید: من که هیچ وقت ندیده بودم آقا غیر از نان و گوجه یا پنیر و چاى شیرین غذاى دیگرى بخورد، با شوق و عجله گفتم: الان آماده می‌کنم. زود حرکت کردم تا آقا از تصمیم خود برنگردد. هنگام حرکت به من فرمود: موقع آمدن غذا را در چیزى بپیچ تا دیگران متوجه نشوند. گفتم: به چشم! حرکت کردم. از رستورانى که آشنا بود، غذا تهیه کردم و با اشتیاق فراوان در حالى که آن را مخفى کرده بودم، به منزل برگشتم. سفره‏ اى در اتاق آقا پهن کردم و غذا رإ؛ّّ روى سفره گذاشتم. عرض کردم: آقا! سفره آماده است. تا غذا سرد نشده بفرمایید.فرمود:

شما تشریف ببرید بیرون، بعد از نیم (یا یک) ساعت بیایید، ظرف و سفره را جمع کنید.زمان مقرر به اتاق برگشتم، اما با شگفتى و ناراحتى متوجه شدم آقا غذا را میل نکرده‏ اند، پیش خود خیال کردم لابد چیزى در غذا دیدند یا باب میلشان نبوده که نخورده‏ اند. پرسیدم: غذا باب میل شما نبود؟! فرمود: غذا باب میل بود و هیچ مشکلى نداشت.گفتم:پس چرا تناول نفرمودید؟ گفت: از اول هم بناى خوردن نداشتم.چند روزى بود این نَفْس، هواى چلوکباب کرده بود. می‌خواستم او را ادب کنم و به او بفهمانم اگر بخواهم می‌توانم فراهم کنم، اما این کار را نمی‌کنم. خواستم غذا را جلوى چشم نفس قرار دهم، تا آن را ببیند و عطر آن را استشمام کند، اما به او ندادم، تا دیگر چنین هوسى نکند.

باید دقت داشت که خواستن، توانستن است، شرط مهم و ضروری در غلبه و مسلط شدن بر هوای نفس این است که انسان بخواهد، در مرحله بعد باید تلاش و کوشش باشد، برای رسیدن به گنج باید رنج برد و سعی کرد، که خداوند می فرماید: براى انسان جز آنچه تلاش كرده نيست.«3»

کم کم با تمرین مقابله با تمایلات کوچک میتوان جلوی نفس را تا حد بسزایی گرفت و در این میان، انجام تکالیف الهی و ارتباط هر چه بیشتر با خدای متعال و تکیه بر او، غلبه بر هوای نفس میسر خواهد شد.

منابع:
1. وَمَا أُبَرِّىءُ نَفْسِي إِنَّ النَّفْسَ لأَمَّارَةٌ بِالسُّوءِ إِلاَّ مَا رَحِمَ رَبِّيَ إِنَّ رَبِّي غَفُورٌ رَّحِيمٌ. سوره یوسف آیه 53.

2. ان الشديد ليس من غلب الناس و لكن الشديد من غلب نفسه. مستدرك الوسائل, ج2, ص 270.

3. وَأَن لَّيْسَ لِلْإِنسَانِ إِلَّا مَا سَعَى سوره نجم آیه 39.