وظیفه اصلی و خاص امام، وساطت فیض الهی است که انجام آن در غیبت و ظهور امام، از سوی ایشان انجام می‌شود.
آیا غیبت امام با شؤونی که شیعیان برای امام ذکر می‌کنند منافات دارد؟
طبق نظر شیعیان، زمین نمی‌تواند از امام و حجت الهی خالی باشد: «مَا زَالَتِ الْأَرْضُ إِلَّا وَ لِلَّهِ فِيهَا الْحُجَّة؛[۱] تا زمانی که زمین پابرجاست، حجت خداوند در آن حضور دارد.» روایات بسیاری در این زمینه رسیده است، به گونه‌ای که مرحوم کلینی باب جداگانه‌ای را برای ذکر این احادیث در کتاب کافی در نظر گرفته است.[۲] به همین دلیل شیعیان معتقدند در زمان ما نیز امام و حجت خداوند حاضر است گرچه برای انسان‌ها ظاهر نیست.
شئون امام
شیعیان شئون و وظایف گوناگونی را برای امام برشمرده‌اند از جمله: تفسیر و تبیین وحی الهی و تشریح اهداف و مقاصد آن، بیان و توضیح احکام موضوعات جدید، پاسخگویی به شبهات مخالفین اسلام و رد اعتراضات آنان به حقانیت آیین اسلام، داوری و قضاوت در اختلافات و نزاع‌های بین مسلمین، وساطت باطنی در نزول فیض و رحمت الهی بر بندگان و تمام مخلوقات و...
برخی از این شئون با غیبت امام سازگار نیست مانند بیان احکام نسبت به موضوعات جدید، پاسخگویی به شبهات مخالفین و... به همین خاطر عده‌ای شبهه می‌کنند شؤوناتی که شیعیان برای امام بیان می‌کنند با غیبت او در تنافی است و در واقع شیعه را متهم به تناقض‌گویی می‌کنند.
در پاسخ به این شبهه می گوییم:
مهم‌ترین وظیفه‌ای امام وساطت فیض و هدایت باطنی خداوند در میان بندگان است. سایر وظایف امام گرچه از سوی غیر معصوم قابلیت اجرا شدن به صورت کامل را ندارد اما، راه‌هایی را پیامبر و معصومین در دوران حضورشان بیان کردند تا در هنگام غیبت، فقهاء و علما بتوانند با استفاده از آنها حداقلی از وظایف ظاهری امام را انجام بدهند. اما مهم‌ترین وظیفه امام که ب اساس قرآن کریم هدایت باطنی انسان‌ها و وساطت در فیض الهی است و به گونه ای است که تنها از عهده حجت خاص الهی برمی‌آید و کسی دیگر نمی‌تواند به جای امام، نیابت این کار را برعده بگیرد، هیچ منافاتی با غیبت ندارد و متوقف بر حضور علنی امام در جامعه نیست. لذا صرف حضور امام در زمین برای انجام آن کفایت می کند، گرچه ظاهر نباشد.
خداوند در سوره انبیاء نسبت به این ویژگی و وظیفه خاص امام می‌فرماید: «وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنا وَ أَوْحَيْنا إِلَيْهِمْ فِعْلَ الْخَيْراتِ وَ إِقامَ الصَّلاةِ وَ إيتاءَ الزَّكاةِ وَ كانُوا لَنا عابِدينَ؛[۳] و آنان را امام مردم ساختيم تا (خلق را) به امر ما هدايت كنند و هر كار نيكو را (از انواع عبادات و خيرات) و خصوص اقامه نماز و اداء زكات را به آنها وحى كرديم و آنها هم به عبادت ما پرداختند.»
علامه طباطبایی عبارت «يَهْدُونَ بِأَمْرِنا» را تفسیر و توضیح معنای «ائمة» می‌دانند. در آیه ما قبل خداوند درباره فرزندان حضرت ابراهیم صحبت می‌کند و در این آیه بیان می‌شود که ایشان علاوه بر مقام نبوت، دارای مقام امامت نیز هستند و خداوند آنها را «ائمه» و پیشوایان مردم قرار داده است. بنابراین آیه در مقام توضیح شأن و جایگاه امام در عالم است.[۴]
وظیفه پیامبران ابلاغ وحی و هدایت تشریعی انسان‌ها است اما امامت مقام بالاتری است که تنها برخی از انبیاء به آن مرتبه دست پیدا می‌کنند. امام وظیفه و مسئولیت بزرگتری دارد و آن هدایت تکوینی است؛ به این صورت که امام با مقام معنوی که دارد در نفوس انسان‌ها تصرف می‌کند و آنها را در مسیر کمال حرکت می‌دهد. بر همین اساس منظور از «بامرنا» هدایت تشریعی نمی‌باشد، بلکه منظور فیوضات معنوی و مقامات باطنی است که از طریق امام بر مردم افاضه می‌شود.
نسبت به «فعل الخیرات» نیز علامه طباطبایی به زیبایی با دلایل واژه‌شناسی و بلاغی توضیح می‌دهند که برخلاف نظر برخی از مفسرین، فعل الخیرات عملی است که از قبل انجام شده است و به معنای وحی تشریعی نیست، بلکه عملی است که تحت هدایت و وحی تکوینی خداوند انجام می‌شود. شاهد این مطلب انتهای آیه آمده است: «وَ کَانُوْا لَنَا عَابِدِیْن؛ و ایشان [از] بندگان ما بودند» یعنی امامان و ائمه قبل از رسیدن به این مقام جزو بندگان ما بودند، ایشان دستورات تشریعی خداوند را به طور کامل انجام داده و بنده خداوند بودند و از هدایت تشریعی برخوردار بودند و بعد از آن «فعل الخیرات» به ایشان وحی شد و آن هدایت خاص تکوینی خداوند است که ابتدا بر ایشان و از طریق ایشان بر سایر انسان‌ها افاضه می‌شود.[۵]
بنابراین حتی در صورت غیبت امام وظیفه و شأن خاص امام که هدایت خاص و وساطت فیض الهی است، هرگز از بین نمی رود و همواره انجام آن ممکن است. این امر نیاز به ظاهر شدن امام برای انسان‌ها ندارد، بلکه در زمان غیبت نیز امام می‌توانند همانند خورشید پشت ابر، فیض الهی را به تمام بندگان و مخلوقات خداوند نازل کنند و هدایت خاص ایشان شامل حال بندگان خواهد شد.
پی‌نوشت:
[۱] کافی، چاپ دارالحدیث، ج۱، ص۳۴۳.
[۲] کافی،کتاب الحجة، بابُ أَنَّ الْأَرْضَ لَاتَخْلُو مِنْ حُجَّة.
[۳] سوره انبیاء آیه ۷۳.
[۴] المیزان، ج۱۴، ص۳۰۵.
[۵] همان، ص ۳۰۶.
غیبت امام منافاتی با انجام شوون امامت ندارد. وظیفه خاص امام که در تمام دوران برعهده ایشان است و جایگزینی ندارد وساطت در فیض الهی و هدایت خاص بندگان است. انجام این امر نیازمند ظهور امام در میان انسان‌ها ندارد و امام غایب نیز از عهده انجام آن برمی‌آید.