یکی از نقطه‌های کلیدی و اثرگذار که نقش تعیین‌کننده‌ای در جامعه‌ی اسلامی دارد مسأله‌ی اقتصاد است. داشتن یک اقتصاد قوی می‌تواند عامل مهمی در سلطه‌ناپذیری و نفوذناپذیری کشور باشد؛ اما یک اقتصاد ضعیف و ناکارآمد زمینه‌ساز سلطه و نفوذ بیگانگان و زورگویان خواهد بود.
بر اساس دیدگاه توحیدی اسلام، اقتصاد هدف نیست بلکه وسیله‌ای برای تقرب به خداوند متعال است؛ بنابراین از این دیدگاه دنیا مانند مزرعه‌ای برای آخرت و زندگی ابدی است؛ لذا تمامی همت انسان مسلمان بر این است که برای آخرت خویش توشه برچیند و در عین حال که برای تعالی خویش ازمادیات بهره می‌جوید، به آن دل نبندد. بنابراین اقتصاد وسیله‌ی تعالی و تکامل روحی است. فقر اقتصادی یکی از عوامل بروز مشکلات عدیده در جامعه به حساب می‌آید و زمینه‌ی لازم برای تعالی را با چالش مواجه می کند. باید داشتن استقلال اقتصادی صحیح و عادلانه بر طبق ضوابط اسلامی جهت ایجاد رفاه و رفع فقر و برطرف ساختن هر نوع محرومیت در زمینه‌های تغذیه، مسکن، کار، بهداشت و تعمیم بیمه پی‌ریزی شود؛ تا فقر و محرومیت از ایران اسلامی بر چیده شود. از این رو در این نوشتار تلاش داریم تا به تبیین اهمیت و جایگاه استقلال اقتصادی در جامعه اسلامی اشاره نماییم.
استقلال اقتصادی مهمترین مسئولیت شرعی و ملی
با توجه به اسلامیت نظام و مؤمن و مسلمان بودن جامعه‌ی ایران اسلامی و با توجه به رویکرد اقتصادی اسلام و جمهوری اسلامی، در این برهه‌ی از زمان مهمترین مسئولیت شرعی و ملی استقلال اقتصادی است؛ زیرا وابستگی به خارج باعث می‌شود که همه چیز دوباره در اختیار بیگانگان گذاشته شود. بنابراین تکلیف شرعی و ملی (نه یک امر عادی) آن است که در جهت عدم وابستگی مملکت قدم بر می‌داریم. عدم سلطه‌پذیری نظام اسلامی ایجاب می‌کند که منافذ آن نیز مسدود گردد، زیرا وابستگی اقتصادی یکی از راههای سلطه اجانب است.
استقلال اقتصادی قطع‌کننده همه وابستگی‌ها
یکی از اهداف مورد نظر جمهوری اسلامی ایران تلاش برای حفظ استقلال اقتصادی است. لازمه‌ی این امر ارتقای توانمندی کشور در حدی است که سایر کشورها نتوانند با تهدید به حصر و یا قطع رابطه اقتصادی، سیاستی را بر کشور اسلامی ما تحمیل نمایند.
امام خمینی (رضوان الله علیه) در این زمینه می‌فرماید: «ما باید زحمت بکشیم تا در همه جناح‌ها خودکفا باشیم. امکان ندارد که استقلال به دست بیاید، قبل از اینکه استقلال اقتصادی داشته باشیم. اگر ما بنا باشد که در اقتصاد احتیاج داشته باشیم، در چیزهای دیگر هم وابسته خواهیم شد. اگر ما بخواهیم مستقل باشیم، باید از همۀ جهات خودمان را مستغنی کنیم.»[1] «اگر مملکت شما در اقتصاد نجات پیدا نکند، وابستگی اقتصادی داشته باشد، همه جور وابستگی‌ها دنبالش می آید. وابستگی سیاسی هم ما پیدا می کنیم. وابستگی نظامی هم پیدا می کنیم.»[2]
راهکارهایی برای استقلال اقتصادی
استقلال اقتصادی در سایه‌ی توکل به خدا و توجه به مکتب
چنانچه گفته شد استقلال اقتصادی از اساسی ترین نیازهای جامعه می‌باشد و این مهم با همت عالی مردم و مسئولان و با توکل به خدای متعال و تمسک به معصومین علیهم السلام محقق خواهد شد.
امام خمینی(رضوان الله علیه) در این زمینه فرمودند: «اگر بخواهید به همۀ مشکلات پیروز بشوید باید همه محکم بایستید در مقابل همۀ قدرتها. باید مهیا کنید خودتان را در مقابل همۀ مشکلات. باید ارزشهای انسانی را از اینجا به همه جا صادر کنید و استقلال خودتان را همه جور، استقلال فرهنگی، استقلال اقتصادی، استقلال اجتماعی، همۀ اینها را باید شما محکم نگاه دارید و این در سایۀ [این است که] توجه به مکتب اسلام و اتکال به خدای بزرگ و با هم همپیمان شدن و همۀ قشرها برادر دانستن یکدیگر است.» [3]
رهبر معظم انقلاب امام خامنه‌ای نیز در این‌باره فرمودند: «ملت ما باید به خدای متعال توکّل کند. توکّل به خدا به معنای کار نکردن و عمل نکردن نیست؛ توکّل به خدا به این معناست که انسان کارهای لازم برای حفظ اقتدار، عزّت، استقلال و امنیت کشور را انجام دهد و پشت سر همه آنها هم خدای متعال و دست قدرت الهی را ببیند.»[4] «ما راهی که به سمت مرزهای پیشرفتهی دانش در همهی زمینهها داریم، مسلم بدانید که جز با روحیهی استقلال، روحیهی توکلِ به خدا و روحیهی کار برای ایمان طی نخواهد شد. باید این راه را سریع طی کنیم و راههای میانبُر را پیدا کنیم و خودمان را برسانیم.»[5]
اصلاح ساختار فکری اقتصادی
یکی دیگر از راههای مستقل نمودن اقتصاد آن است که عوامل اجرایی اقتصاد و مؤمنین از جهت فکری و باور قلبی به این دیدگاه برسند که : «إِنَّ اللَّهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو الْقُوَّةِ الْمَتِينُ؛[6] بی تردید خدا خود روزی دهنده و صاحب قدرت استوار است.»
اگر مردم به این باور برسند که خداوند متعال تنها کسی است که می‌تواند رزق مخلوقات را اعطاء کند در فراز و فرودهایی که در اقتصاد به وجود می‌آید با درایت و صبر مدیریت می‌کنند. البته دشمن موانعی ایجاد می‌کند منتها باید مدیریت نمود. به عنوان نمونه، خداوند متعال مشرکین را از ورود به مسجدالحرام منع نمود و فرمود دیگر حق ورود به مسجدالحرام را ندارند. این در حالی بود که قبل از این، مشرکان از راه تجارت، خدمات اقتصادی به مسلمانان داشتند.
قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ فَلَا يَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ بَعْدَ عَامِهِمْ هَذَا وَإِنْ خِفْتُمْ عَيْلَةً فَسَوْفَ يُغْنِيكُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ إِنْ شاءَ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ حَكِيم؛[7] ای کسانی که ایمان آورده‌اید! مشرکان ناپاکند؛ پس نباید بعد از امسال، نزدیک مسجد الحرام شوند! و اگر از فقر می‌ترسید، خداوند هرگاه بخواهد، شما را به کرمش بی‌نیاز می‌سازد؛ (و از راه دیگر جبران می‌کند؛) خداوند دانا و حکیم است.»
مشرکین با آوردن مواد خوراکی به مکه و تجارت نمودن به گونه‌ای اقتصاد مسلمانان را در مکه تهیه می‌نمودند هنگامی که مشرکین از موسم حج منع شدند شیطان در نفوس مسلمانان خوف فقر القاء کرد و برخی می‌گفتند از کجا معیشت خود را تأمین کنیم. لذا خداوند متعال وعده بی‌نیازی از فضل خود را به آنان داد.[8]
بنابراین با وسیله‌ی تعالی دانستن اقتصاد از طرفی و ریشه‌کن کردن فقر و محرومیت از طرف دیگر و در سایه توکل به خدا و توجه به مکتب، مهمترین مسئولیت شرعی و ملی که همان استقلال اقتصادی است محقق شده و دست طمع استکبار قطع خواهد شد. این، یکی از مؤلفه‌های بسیار قوی در کارآمد نشان دادن نظام اسلامی و به تبع آن دوام و بقای انقلاب اسلامی است.
پی‌نوشت
[1]. صحیفه امام، ج 10، ص 433.
[2]. صحیفه امام، ج11، ص 426.
[3]. صحیفه امام،ج17،ص 411.
[4]. بیانات رهبر معظم انقلاب؛ ۱۳۸۲/۰۱/۰۱.
[5]. بیانات رهبر معظم انقلاب؛۱۳۸۳/۰۴/۰۱.
[6]. سوره ذاریات: آیه 58.
[7]. سوره توبه: آیه 28.
[8]. جواهر الحسان فی تفسیر القران، ج3، ص 174.
آنچه باعث استقلال اقتصادی کشور می‌شود داشتن یک اقتصاد ملی و تکیه به خودکفایی درونی و مردمی در سایه حمایت و احترام به کسب و کار و سرمایه ایرانی است. اگر اقتصاد بومی و ملی نباشد و کشور نتواند روی پای خود بایستد و تصمیم بگیرد استقلال سیاسی و امنیتی و فرهنگی و غیره هم تحقق پیدا نخواهد کرد.