- فرزند نوجوان خود را غرق در محبت و عاطفه کنید. همان طور که برای تقویت تحصیلی یا قبولی او در دانشگاه به او جایزه می دهید، نماز خواندن او را در جمع و در حضور دیگران ابراز کرده و به عنوان یک امتیاز از او تعریف کنیم.
از دغدغه‌های مهم و همیشگی بسیاری از پدر و مادرها در نماز خوان کردن بچه ها به خصوص نوجوان ها، کاهلی و کسالت آنها در این زمینه است؛ مانند این مادر که دو دختر 11 و 14 ساله‌اش در انجام نماز گاهی اوقات کاهلی می کنند. به راستی چه راهکارهایی در جهت نمازخوان کردن بچه ها می توان به کار بست تا میزان تقید و تعهد آنها به ادای فریضه الهی به صورت پایدار بیشتر شود؟
در این زمینه به بیان نکات و راهکارهایی می‌پردازیم که هرکسی با تداوم در عمل کردن به آنها، قطعاً تأثیرات خوبی در رغبت فرزندان خود به نماز مشاهده خواهد کرد.
1- استفاده از تکنیک خوشایندسازی:
طبیعی است که بچه ها در ابتدا برای انجام یک کار به صورت روزانه مقاومت می کنند و با رفتارهایی نظیر کاهلی، فراموشی و آوردن بهانه هایی، از انجام آن کار سرباز می زنند، ولی اگر پافشاری والدین همراه با خوشایندسازی باشد، منجر به ایجاد رفتار دلپسند برای فرزندان خواهد شد.
لذا توجه والدین به ویژه مادر خانه باید بر روی فراهم شدن شرایط و خوشایندسازی متمرکز شود؛ مثلا اگر نوجوان، معمولا صبح ها با اکراه برای نماز بلند می شود، خب باید قبلش شرایط سحرخیزی را برای او فراهم کرد. طبیعی است که اگر شب هنگام، دیر به رختخواب برود، باعث می شود که دیر برای نماز صبح بیدار شود و طبیعتا حس خوبی هم برای بیدار شدن نخواهد داشت. در حالی که اگر شب گذشته به موقع استراحت کرده باشد، بهتر برای نماز صبح بیدار می شود.
اگر به صورت کلی روی شرایط انجام نماز و خوشایندسازی آن برای بچه ها متمرکز شویم، بهتر نتیجه می گیریم؛ مثلا می توان با خانواده قرار گذاشت که همگی با هم در یک وقت مشخصی نماز را با جماعت بخوانیم. این کار، نوعی همنوایی اجتماعی در اعضای خانواده ایجاد می کند که ناخودآگاه باعث ایجاد کشش در اعضای خانواده برای انجام نماز در کنارهم می شود. البته باید در خواندن نماز به جماعت، صبر و حوصله فرزندان را هم درنظر گرفت و آن‌قدر طولانی نشود که از حوصله بچه ها خارج شود.
2- خستگی، گرسنگی و بی حوصلگی بچه ها را درنظر گرفت و برای آن برنامه داشت:
گاهی فرزند ما ممکن است خسته، گرسنه یا بی حوصله باشد، در اینجا ابتدا باید خستگی، گرسنگی یا بی حوصله گی او را برطرف کرد، سپس از طریق خوشایندسازی او را به نماز دعوت کنیم. از این رو لازم است قلق فرزندمان را بدانیم چیست و بعد برای نماز، او را تشویق کنیم؛ گاهی مثلا با ده دقیقه گفتگو با نوجوان یا بازی کردن با او یا تعریف کردن از او و ... حوصله نوجوان سرجایش می آید و آن وقت می توان از او برای به جا آوردن نماز انتظار داشت، اما نباید مستقیم به او بگوییم که نماز بخواند، بلکه در بیشتر اوقات باید سعی کنیم به صورت غیرمستقیم مانند اشاره، آوردن سجاده نماز، صدای اذان، اعلام نماز جماعت در خانه و ... این پیام را به او بدهیم.
3- از زیاده روی کردن در تذکر خودداری کنیم:
انسان به خاطر گرايشي كه به آزادي و انتخاب دارد، فطرتا دوست ندارد، چيزي به او تحميل شود و كاري را تحت اجبار انجام دهد. به همین خاطر نسبت به كارهايي كه به او تحميل مي شود، واكنش منفي نشان مي دهد و مقاومت مي كند، هرچند بداند كه آن كار براي او مفيد است. بنابراين توصيه ها و تذكرها به افراد را در حد امكان بايد به صورت غير مستقيم انجام داد.
4- باید الگوی خوبی در به جا آوردن نماز برای بچه ها باشیم:
بیشترین سرمایه گذاری در تربیت بچه ها باید بر روی تربیت عملی باشد. همین که صدای اذان بلند شد، پدر و مادر سریعا جلوی چشمان بچه ها مشغول خواندن نماز شویم. جالب است که بسیاری از یادگیری ها و تکرار رفتارها در بچه ها از طریق مشاهده مکرر اتفاق می افتد. لذا مشاهده مکرر نماز والدین توسط بچه ها، باعث الگوگیری در آنها می شود.
5- توجه به روابط بچه ها:
دوره نوجوانی، دوره ای است که به شدت تحت تاثیر اطرافیان قرار می گیرند و ناخواسته تاثیر می پذیرند. طبیعتا دوستی و معاشرت با افرادی که اهل نماز نیستند، به مرور در رفتار آنها تأثير منفي خواهد گذاشت. لذا زمینه ارتباط بچه ها با دوستان و مکانهای مذهبی را باید بیشتر کرد. مشاهده این موارد، الگوگیری مثبت را در بچه ها تقویت می کند. امام علی (علیه السلام) فرمودند: «جَليسُ الخَيرِ نِعمَةٌ، جَليسُ الشَّرِّ نِقمَةٌ؛ [1] همنشين خوب نعمت و همنشين بد، بلا و مصيبت است.»
6- نماز را براي بچه ها باید به امر مقدس تبدیل کرد:
والدین بهتر است در حضور بچه ها از شخصي كه نمازش را ادا می کند، تعريف كنند یا مثلا از شخصیت های مذهبی و دیندار در فیلم ها تعریف کنند تا کم کم ذهنیت مثبتی در بچه ها ایجاد شود و گرایش درونی به انجام رفتارها و مناسک دینی در آنها فعال گردد.
پی نوشت:
[1]. شرح آقا جمال خوانسارى بر غرر الحكم و درر الكلم ج3، ص 356، ح 4719 و 4720.
گاهی پدر و مادرها نسبت به نماز نگاه ابزاری دارند به طوری که در جهت تشویق فرزندشان به نماز خواندن، وعده قبولی در کنکور یا حل مشکلات را به او می دهند و می گویند:اگر نماز بخوانی، در امتحان قبول می شوی یا به خواسته هایت می رسی و مشکلاتت حل می شود، در حالی که این نگاه ابزاری باعث می شود که فرزند بعد از مدتی، چون به خواسته هایش نمی رسد، نماز را رها می کند و زمانی که از نوجوان پرسیده می‌شود چرا نماز نمی‌خوانی؟ پاسخ می‌دهد: چون به فلان خواسته ام نرسیدم، دیگر نماز نمی خوانم و این همان نگاه ابزاری به نماز است که تبعات بدی را در پی خواهد داشت.