انسان خوش‌اخلاق، هنگامی که رفتارش نسبت به همسر و دیگران همراه با ملاطفت و فروتنی و نرم‌خویی باشد، قدرت انعطاف‌پذیری او بالا می‌رود. این امر، عامل مهمی در ایجاد آرامش و جلوگیری از اختلافات و درگیری‌ها در خانواده است.
یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب آرامش و استحکام خانواده می‌شود خوش‌اخلاقی اعضای خانواده به خصوص زوجین نسبت به یکدیگر است. مقصود از خوش‌اخلاقی این است که انسان دارای ویژگی‌ها و صفات ارزشمندی باشد که این صفات در گفتار و رفتار انسان ظهور و بروز پیدا کند. صفاتی از قبیل خوش‌زبانی، احترام به اشخاص، فروتنی، سعه‌ی صدر، سلام کردن، دلجویی و مهربانی از مصادیق خوش اخلاقی به شمار می‌روند. اخلاق خوش در برخورد با دیگران، به ویژه با همسر و فرزندان، علاوه بر اینکه می‌تواند تأثیر عمیقی در شخصیت انسان بگذارد، می‌تواند نقش به سزایی در ایجاد آرامش و صفا و صمیمیت در محیط خانواده و جامعه داشته باشد. امام صادق علیه السلام فرمودند: «لاَ عَيْشَ أَهْنَأُ مِنْ حُسْنِ اَلْخُلُقِ؛[1]هيچ زندگى گواراتر از خوش‌خلقى نيست.» از این رو در این نوشتار تلاش داریم تا به بخشی از آثار و برکات خوش‌خلقی انسان در زندگی اشاره نماییم.
افزایش عمر
انسانی که دارای خلق نیکو باشد عمرش طولانی می‌شود؛ چون امروز ثابت شده علت بسیاری از بیماری‌ها و حتی مرگ و میرها، اضطراب و فشارهای روحی است که بر انسان غالب می‌شود و بدیهی است که حسن خلق و رفتارهای محبت‌آمیز می‌تواند از فشارهای روحی کم کند و التیام‌بخش دردها باشد و بدین سبب موجب طول عمر می‌شود. همان‌طور که امام صادق علیه السلام در این باره می‌فرماید: «اَلْبِرُّ وَ حُسْنُ اَلْخُلُقِ يَعْمُرَانِ اَلدِّيَارَ وَ يَزِيدَانِ فِي اَلْأَعْمَارِ؛ [2] نيكوكارى و حسن خلق خانه‌ها را آباد می‌كند و بر عمرها می‌افزايد.»
وسعت رزق و روزی
امام علی (علیه السلام) نیز خوش اخلاقی را سبب وسعت روزی میداند و می‌فرماید: «فِي سَعَةِ الْأَخْلَاقِ كُنُوزُ الْأَرْزَاق؛ [3] گنج‌های روزی‌ها، در اخلاق خوب و گسترده، نهفته شده است!»
محبوبیت نزد دیگران
از جمله خواسته‌های ما، محبوبیت است و اینکه چکار کنیم تا نزد دیگران محبوب و دوست داشتنی باشیم؟ باید گفت حسن خلق، محبت انسان را در قلوب دیگران وارد می‌کند. امیر المؤمنین علی (علیه السلام) فرمودند: «مَنْ حَسُنَ خُلْقُهُ کَثُرَ مُحِبُّوهُ وَآنَسَتِ النُّفُوسُ بِهِ؛ [4] کسی که اخلاقش نیکو باشد، دوستانش فراوان می‌شوند و مردم به او انس می‌گیرند.»
همه افراد به دنبال انسان‌های خوش‌خلق‌اند و انسان‌هایی که خوش اخلاق‌اند افراد زیادی را به خود جذب می‌کنند. از باب مثال، روحانی که خوش اخلاق باشد مردم بیشتر جذبش می‌شوند و مسجدی هم که در آن نماز می‌خواند آبادتر است؛ یا کاسب خوش اخلاق، مشتری‌های بیشتری دارد و...
نجات از عذاب دنیا
امام صادق (علیه السلام) می‌فرماید: اسیرانی را که به محضر پیامبر اسلام آوردند حضرت به کشتن همه آنان جز یکی فرمان داد. اسیر به حضرت گفت: پدر و مادرم فدایت، از میان اینان چه شد مرا آزاد کردی؟ حضرت فرمود: جبرئیل از جانب خدای(عزوجل) به من خبر داد که تو دارای پنج خصلتی که خدا و رسولش آن‌ها را دوست دارد: 1- نسبت به ناموست دارای غیرت شدیدی هستی. 2- اهل جود و سخاوتی 3- آراسته به حسن خلقی 4- زبانی راستگو داری 5- و اهل شجاعتی. هنگامی که اسیر محکوم، این حقایق را شنید مسلمان شد و اسلامش نیکو گشت و در رکاب پیامبر به جهادی شدید و سخت برخاست و به شرف شهادت نایل آمد.[5]
محبوبیت نزد خدا
از جمله راه‌های کسب محبوبیت در پیشگاه خداوند، خوش‌خویی است. خداوند انسان خوش‌خو را دوست می‌دارد. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «أَحَبُّكُمْ إِلَى اللَّهِ أَحْسَنُكُمْ أَخْلَاقا؛ [6] محبوب ترين شما نزد خدا، خوش اخلاق ترين شماست.»
پیامبر (صلی الله علیه و آله) حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) را به حسن خلق با خانواده، همسایه و هر کسی که با آن‌ها معاشرت و مصاحبت دارد سفارش می‌کنند تا صاحب درجات عالی شود: «أَحْسِنْ خُلُقَکَ مَعَ أَهْلِکَ وَ جِیرَانِکَ وَ مَنْ تُعَاشِرُ وَ تُصَاحِبُ مِنَ النَّاسِ تُکْتَبْ عِنْدَاللَّهِ فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَى؛ [7] ای علی! اخلاقت را با خانواده‌ات، همسایه‌ات و کسانی که با تو رفت و آمد دارند و همراه و همسخن تو هستند نیک گردان تا نزد خداوند متعال در درجات عالی نوشته شوی.»
البته باید توجه داشت که سفارش کردن اسلام به صفت زیبایی همچون حسن خلق، به این معنا نیست که انسان در برابر گناه و منکرات دیگران بی‌اعتنا باشد و یا اینکه اگر شخصی با منکری روبه‌رو شد، در برابر آن سکوت کند و لبخند بزند یا در برابر رفتار ناشایسته دیگران عکس‌العملی از خود نشان ندهد؛ زیرا برخورد منفی و تند، زمانی ناپسند است که موضوع اهانت یا بی‌اعتنایی به دین و ارزش‌های والای آن در میان نباشد. بنابراین، عکس‌العمل منفی، اگر به خاطر حفظ ارزش‌های دینی و اخلاقی و پای‌بندی به آن باشد، نه تنها زشت نیست، بلکه در ردیف مهم‌ترین وظایف شرعی و از مراتب نهی از منکر است. امام علی علیه السلام در این باره می‌فرمایند: «أمَرَنا رَسوُلُ اللّه صلي الله عليه و آله أن نُلقِىَ أهلَ المَعاصِيَ بِوُجُوهٍ مُكَفَّرَةٍ ؛[8] رسول خدا (صلي الله عليه و آله) به ما فرمان داد كه با اهل گناه با چهره اى درهم كشيده مواجه شويم .»
پی‌نوشت
[1]. بحار الأنوار، ج۶۸، ص۳۸۹.
[2].الکافي ج2 ص100.
[3]. الكافي؛ ج8 ؛ ص23.
[4]. غرر الحكم و درر الكلم ؛ ص663.
]5]. بحار الانوار، ج 68، ص 384.
[6]. مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل ؛ ج9 ؛ ص150.
[7]. تحف العقول، ص۱۴.
[8]. الكافى ، ج 5 ، ص 95 .
یکی از نیازهای محیط (خانواده و اجتماع) این است که در آن، انس و محبت بین افراد وجود داشته باشد. هر چه انس و محبت بیشتر و محکم‌تر باشد آن محیط از خطر تزلزل و فروپاشی ایمن‌تر خواهد بود. زن و شوهر با خوش‌اخلاقی می‌توانند زمینه‌های محبت و عشق و آرامش را تقویت و نهاد خانواده را مستحکم‌تر کنند.