در کنار ماه خداوند که اصلی‌ترین و کامل‌ترین نام برای ماه رمضان است اهل بیت(علیهم‌السلام) اسامی دیگری نیز برای این ماه بیان کرده‌اند که هر کدام به یک جنبه از بزرگی آن اشاره دارد.
ماه رمضان بهترین فرصت برای گرفتن تصمیمات تازه در راه خودسازی و مبارزه با نفس است.
بیشتر ما این ماه را با نام‌های «شهر الله» یعنی ماه خداوند و «شهر الصیام» یعنی ماه روزه‌داری می‌شناسیم. در روایات ما علاوه بر این دو عنوان، از ماه رمضان با نام‌های دیگری نیز یاد شده است؛ اسامی که هر کدام گوشه‌ای از عظمت و بزرگی این ماه را آشکار می‌کنند.
در ادامه به صورت مختصر به برخی از این اسامی اشاره می‌کنیم تا عظمت و بزرگی این ماه را بیشتر درک کرده و لحظه لحظه آن را غنیمت شماریم.
ماه صبر
از مهم‌ترین ابزارهای حرکت در مسیر خودسازی صبر است. روزه از بهترین مصادیق صبر به شمار می‌رود. خداوند در قرآن دو ابزار مهم برای غلبه بر امیال و خواسته‌های نفسانی به انسان معرفی می‌کند که یکی نماز و دیگری صبر و روزه‌داری است:
«وَ اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاة؛[۱] از صبر و نماز (برای پیروی از خداوند و مخالفت با هوای نفس) يارى بجویید.»
روایت اهل بیت(علیهم‌السلام) صبر در این آیه را به روزه گرفتن معنا کرده‌اند.[۲]
رمضان فرصت مناسبی است که انسان با گرفتن روزه، صبر خود در برابر خواسته‌های نفس را تقویت کند. پیامبر گرامی اسلام در روایتی از رمضان به عنوان ماه صبر یاد کرده، و پاداش این صبر را بهشت معرفی می‌کنند:
«هُوَ شَهْرُ الصَّبْرِ وَ إِنَّ الصَّبْرَ ثَوَابُهُ الْجَنَّة؛[۳] این ماه، ماه صبر است و همانا پاداش صبر بهشت است.»
امیر المومنین(علیه‌السلام) نیز در حدیثی رمضان را ماه صبر و روزه آن را سبب زدودن زنگارهای قلب معرفی می‌کنند:
«روزه ماه صبر و روزه سه روز در هر ماه، زنگارها را از قلب بیرون می‌برد.»[۴]
بنابراین صبر در برابر معاصی و صبر بر اطاعت خداوند در ماه رمضان، سکوی پرتاب مناسبی برای حرکت معنوی انسان به شمار می‌رود.
ماه قیام
خودسازی با قیامِ برای خدا آغاز می‌شود. انسان با تصمیم بر ایستادگی در برابر گناهان و امیال نفسانی در ماه رمضان می‌تواند مسیر تازه‌ای در زندگی معنوی خود باز کند.
امام سجاد(علیه‌السلام) در دعا هنگام ورود به ماه رمضان، از این ماه با عنوان «شهر القیام» یاد می‌کنند.[۵] در حقیقت ماه رمضان ماه قیام برای اطاعت و بندگی خداوند است.
رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در اولین شب ماه رمضان از خداوند طلب می‌کنند تا ایشان را در روزه‌داری و قیام در راه خدا قوت و نیرو بخشد:
«اللَّهُمَّ فَقَوِّنَا عَلَى صِيَامِنَا وَ قِيَامِنَا؛[۶] خداوندا! ما را بر روزه‌داری‌مان و ایستادگی‌مان[برای طاعت] نیرو و توان ببخش».
قیام و شب‌زنده‌داری در ماه رمضان هفتاد برابر از سایر ایام سال اثرگذاری دارد. پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در توصیف ماه رمضان می‌فرمایند:
«هر كه شبى از آن(ماه رمضان) را به نماز گزاردن زنده دارد، مانند كسى‌ست كه هفتاد شب را در ماه‌هاى ديگر زنده داشته باشد.»[۷]
تمام این احادیث نشان می‌دهد، رمضان فرصت مهمی است که انسان با مقاومت در برابر خواهش‌های نفسانی و قیام به عبادت در شب‌ها می‌تواند حرکت خود به سمت خداوند را سرعت بخشد.
ماه توبه
سومین نام از نام‌های این ماه عزیز ماه توبه است. امام سجاد(علیه‌السلام) در دعای هر روزه‌ی ماه رمضان می‌فرمایند:
«وَ هذَا شَهْرُ الْإِنَابَةِ وَ هذَا شَهْرُ التَّوْبَة؛[۸] و این ماه، ماه بازگشت (به سوی خدا) و ماه توبه است.»
بدون شک اولین قدمِ خودسازی، توبه است. خداوند در سراسر ماه رمضان بندگانش را صدا می‌زند که آیا توبه کننده‌ای هست؟ پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این باره می‌فرمایند:
«خداوند تبارک و تعالى در هر شب ماه رمضان، سه بار مى فرماید: آیا توبه کننده اى هست تا توبه اش را بپذیرم؟»[۹]
بنابراین خداوند بیش از هر ماه دیگری در ماه رمضان توبه بندگان خودش را می‌پذیرد.
شهر مغفرت
آخرین نام از نام‌های ماه پربرکت رمضان که در اینجا به آن اشاره می‌کنیم ماه آمرزش و مغفرت است.
خداوند در این ماه بیش از هر زمانی دیگری بندگان خود را مورد مغفرت و بخشش قرار می‌دهد. حضرت زین العابدین(علیه‌السلام) می‌فرمایند:
«رمضان، ماه آمرزش و رحمت و ماه رهایی از آتش است.»[۱۰]
یکی از خصلت‌هایی که پیامبر(صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای ماه رمضان برمی‌شمارند، استغفار ملائکه در شب و روز برای روزه‌داران است.[۱۱]
در کنار فرشتگان، استغفار و دعای خود انسان کمک زیادی به پاک شدن او از گناهان می‌کند. امام علی(علیه‌السلام) درباره آمرزش انسان در ماه رمضان می‌فرمایند:
«بر شما باد در ماه رمضان به كثرت استغفار و دعا. دعا بلا را از شما برطرف مى‌كند و استغفار گناهانتان را محو مى‌نمايد.»[۱۲]
اگر انسان برنامه‌ریزی مناسبی داشته باشد می‌تواند با توبه و استغفار و صبر و ایستادگی در برابر گناهان، غفلت‌های خود در گذشته را جبران کرده و راه جدیدی به سوی خداوند باز کند.
پی‌نوشت
[۱] سوره بقره، آیه۴۵.
[۲] مجمع البیان، ج۱، ص۲۱۷.
[۳] کافی(چاپ دارالحدیث)، ج۷، ص۳۸۱.
[۴] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۴۵۳.
[۵] صحیفه سجادیة، ص۱۸۶.
[۶] اقبال بالاعمال(حدیثة)، ج۱، ص۱۴۶.
[۷] امالی(صدوق)، ص۴۱.
[۸] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۴۰۳.
[۹] امالی(مفید)، ص۲۲۹.
[۱۰] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۴۰۳.
[۱۱] خصال، ج۱، ص۳۱۷.
[۱۲] کافی(دارالحدیث)، ج۷، ص۴۴۰.
ماه رمضان بیشتر با عنوان ماه خداوند شناخته می‌شود؛ اما در کنار این عنوان، رمضان اسامی دیگری نیز دارد. هر کدام از این نام‌ها گوشه‌ای از عظمت و بزرگی این ماه را نشان می‌دهد. نگاهی به اسامی مختلفی که اهل بیت(علیهم‌السلام) برای این ماه بیان کرده‌اند، می‌تواند ما را در بهره‌مندی هر چه بیشتر از رمضان یاری کند.