انبیاء با توجه به شرایط زمانه و روزگار خود از معجزات مختلفی برای اثبات حقانیت خود و هدایت مردم استفاده می‌کردند.
انبیاء الهی در دوره‌های تاریخی مختلف و در فرهنگ‌های متفاوتی به پیامبری مبعوث شده‌‌اند. هر پیامبری با توجه به شرایط و ویژگی‌های مردم روزگار خودش بهترین و موثرترین شیوه تبلیغ را انتخاب کرده است.
گاهی شرایط به گونه‌ای است که حضرت نوح باید سالیانی را صرف ساختن کشتی می‌کرد و گاهی حضرت موسی با یک اشاره به راحتی قوم بنی‌اسرائیل را از نیل عبور می‌دهد و فرعونیان را در آب غرق می‌کند.
از همین رو نمی‌توانیم بدون در نظر گرفتن شرایط زمانه قضاوت درستی نسبت به عملکرد انبیاء و تفاوت معجزات آن‌ها داشته باشیم.
علت آوردن معجزه
معجزه دلیل و نشانه‌ای است که خداوند برای اثبات حقانیت پیامبران در اختیار آنان قرار داده است. متکلمان هدف از ارائه معجزه را اثبات نبوت دانسته‌اند تا بدین وسیله، مردم به آنان ایمان آورده و از آموزه‌های آنان پیروی کرده به سعادت برسند.[۱]
به همین خاطر می‌توان گفت هر چقدر معجزه در راستای فرهنگ عمومی جامعه باشد باورپذیری و اعتراف مردم به غیر بشری بودن آن بیشتر می‌شود.
حقیقت معجزه باید متناسب با علوم رایج در میان مردم باشد به گونه‌ای که متخصصان و کسانی که سالیان متمادی در آن علم سررشته دارند با دیدن معجزه، به حقانیت و علو مقام آن اعتراف کنند. اتفاقی که به خوبی در ماجرای میان حضرت موسی(علیه‌السلام) و ساحران فرعون رخ می‌دهد.
عصری که حضرت موسی(علیه‌السلام) در آن برانگیخته شد دوران گسترش سحر و جادو بود؛ از همین رو خداوند نیز برای حضرت موسی(علیه‌السلام) معجزه‌ای شبیه به جادوگری و سحر قرار می‌دهد. هنگامی که ساحران با عصای موسی مواجه می‌شوند بدون درنگ تفاوت کارشان با معجزه الهی را درک کرده و به حضرت موسی ایمان می‌آورند؛ قرآن در این باره می‌فرماید:
«و ساحران (بى اختيار) به سجده افتادند. و گفتند: «ما به پروردگار جهانيان ايمان آورديم.»[۲]
بنابراین بهترین حالت برای ارائه معجزه، آوردن امری مشابه با علوم روزگار است.
شکافته شدن نیل
گاهی اوقات خداوند برای نجات مومنان و یاران انبیاء الهی حادثه‌ی غیر معمولی را برای پیامبرش رقم می‌زند. حادثه‌ای که شاید چندان تناسبی نیز با فرهنگ رایج روزگار نداشته باشد، اما حجت را بر کافران تمام کرده و مومنان را قوت قلب می‌بخشد.
هنگامی که بنی‌اسرائیل به دستور خداوند شبانه از مصر کوچ می‌کنند، فرعونیان متوجه این موضوع شده و به دنبال آن‌ها حرکت می‌کنند تا در نزدیکی رود نیل دو گروه همدیگر را ملاقات می‌کنند. در این هنگام ترس وجود بنی اسرائیل را فرا می‌گیرد و گمان می‌کنند گرفتار فرعونیان خواهند شد:
هنگامى كه دو گروه يكديگر را ديدند، ياران موسى گفتند: «ما در چنگال فرعونيان گرفتار شديم!»[۳]
در این هنگام خداوند به کمک بنی‌اسرائیل آمده و رود عظیم نیل برای آنان شکافته می‌شود:
«و بدنبال آن به موسى وحى كرديم: «عصايت را به دريا بزن!» (عصايش را به دريا زد،) و دريا از هم شكافته شد، و هر بخشى همچون كوه عظيمى بود.»[۴]
این حادثه شگفت‌انگیز، هم بنی‌اسرائیل را از دست فرعونیان نجات می‌دهد و هم حجت را بر کافران و مشرکان تمام کرده و آنان را به عذاب الهی گرفتار می‌کند.
ساخت کشتی امتحانی برای قوم نوح
حضرت نوح مدتی زیادی را در میان قوم خود زندگی کرده و آنان را به توحید و یکتاپرستی دعوت کرد. اما تعداد اندکی به نوح(علیه‌السلام) ایمان آوردند. قرآن در این باره می‌فرماید:
«اما جز عده كمى همراه او ايمان نياوردند!»[۵]
ساخت کشتی آخرین امتحان قوم نوح به شمار می‌رفت. طبق روایات ساخت این کشتی حدود صد سال به طول انجامیده است.[۶] و حضرت نوح ده مرتبه مامور به کاشت دانه‌ی خرما به منظور رشد درختانی برای ساخت کشتی می‌شود. در هر مرتبه اصحاب نوح نزد او آمده و می‌گفتند:
«ای پیغمبر خدا! بده به ما آن وعده‌ای که کردی با ما.»[۷]
زمان ساخت کشتی به قدری طولانی شد که اصحاب حضرت نوح به چند دسته تقسیم شدند: عدهای مرتد شدند، عدهای منافق شدند و عدهای بر ایمان خود باقی ماندند.[۸]
حادثه ساخت کشتی آخرین امتحانی بود که خداوند به وسیله‌ی آن مومنان خالص را از منافقان و کافران جدا می‌کند. و در نهایت این مومنان هستند که سوار بر کشتی نجات پیدا می‌کنند و سایر قوم به هلاکت می‌رسند.
نتیجه
بنابر آنچه گفتیم مشخص می‌شود خداوند با توجه به قوم هر پیامبر و موقعیت‌های مختلف، نشانه‌هایی از امداد و اعجاز الهی را آشکار می‌کند. گاهی حکمت خداوند اقتضاء می‌کند در یک لحظه عصای موسی رود را شکافته و قوم بنی اسرائیل نجات پیدا کنند و در جای دیگری مصلحت امتحان مومنان اقتضاء دارد که ساخت یک کشتی صد سال به طور بیانجامد.
پی‌نوشت
[۱] الذخیره فی علم الکلام، ص۳۳۲؛ کلام تطبیقی، ص۳۰ـ۴۱.
[۲] سوره اعراف، آیه۱۲۰.
[۳] سوره شعراء، آیه۶۱.
[۴] سوره شعراء، آیه۶۳.
[۵] سوره هود، آیه۴۰.
[۶] حیاة القلوب، ج۱، ص۲۷۲.
[۷] همان، ص۲۶۳.
[۸] همان.
هر نبی با توجه به مردم روزگار خود و شرایطی که رقم می‌خورد بهترین شیوه را برای تبلیغ و هدایت مردم انتخاب می‌کند. یکی از مهم‌ترین نشانه‌ها برای اثبات حقانیت پیامبران و دعوت مردم به دین حق، معجزات انبیاء الهی است. هر معجزه‌ای در زمان و مکان خاص خود ممکن است به گونه‌ای متفاوت رقم خورده و ثمرات مختلفی داشته باشد.