امام علی علیه السلام، سرمایه‌داری زاهد

برخی تلاش می کنند تا با استناد به پاره‌ای از روایات تاریخی، امام علی علیه‌السلام را فردی ثروتمند و رفاه طلب معرفی کنند. آن‌ها با ایجاد این شبهه که چگونه ممکن است فردی را که در حضور طلحه و زبیر از دارایی های مالی خود بالغ بر صد هزار درهم پرده بر می‌دارد و جلوی آن‌ها قرار می‌دهد[1] شخصیتی زاهد و ساده زیست معرفی نمود؟ آیا ممکن است کسی که صدها هزار درهم از حاصل محصولات نخلستان‌های خرما درآمد دارد را فردی فقیر نامید؟ آنچه از این شبهات به ذهن متبادر می‌شود این است که داشتن ثروت و ساده‌زیستی چگونه در سیره امام قابل جمع است؟

در پاسخ به این شبهه و شبهاتی نظیر آن باید گفت:
1. در تمام دوران حیات امام علیه‌السلام، کار و تلاش و کشاورزی شاخصه زندگی فردی او بوده است.[2] آن حضرت با حفر چاه‌ به کشت خرما، امور کشاورزی و باغ‌داری می‌پرداخت و از این راه، درآمدهای فراوانی به‌دست آورد. این سرمایه‌ها سبب نشد تا امام از زندگی زاهدانه و ساده خویش دست بردارد و رو به زندگی تجملاتی آورد بلکه این درآمدها را برای آزادی بردگان، انفاق در راه خدا و به مصرف خانواده‌های مستمند و فقیر می‌رساند.[3]

2. شبهه کننده به گونه‌ای روایت را مطرح نموده که گویی داشتن ثروت با زندگی زاهدانه و کمک به فقرا منافات دارد و از این طریق آن را نقصی بزرگ برای حاکم مسلمین شمرده‌ است، در حالی که هدف حضرت از آوردن اموالش و ریختن آن در جلوی طلحه و زبیر، اظهار بی نیازی از اموال دنیا و جلوگیری از گمان بد و نگاه حقارت آمیز آن دو نفر بود که حضرت را که حاکم مسلمین بود، فاقد سرمایه می دانستند.[4]
شبهه کننده در ادعایی دیگر ریختن ثروت جلوی طلحه و زبیر را حاکی از ناراحتی امام از طعنه ایشان دانسته‌است، در حالی که از روایت چنین برداشتی وجود ندارد و تنها در روایت آمده که طلحه و زبیر گفتند: «امیرالمومنین از اموال دنیا چیزی در دست ندارد...» و امام علیه‌السلام در مقابل، آن فرمان را صادر کرد.
بر فرض که گفتار مدعی درست باشد و حضرت به سبب طعنه آنان ناراحت شده باشد، این ناراحتی منافاتی با عصمت امام علیه‌السلام ندارد زیرا معنای عصمت این نیست که فرد معصوم، خالی از احساسات و عواطف باشد بلکه این رضایت و بغض معصوم در راستای رضایت و بغض خداوند متعال است. بنابراین احساسات و نشان دادن عکس العمل های مناسب با آن، هیچ منافاتی با مقام عصمت ندارد بلکه در راستای عصمت است.

3. آن‌چه مهم است نحوه زندگی امام علیه‌السلام است نه دارایی و ثروت! در هیچ منبع تاریخی و روایی نمی توان پیدا نمود که حضرت زندگی اشرافی و رفاه طلبانه‌ای داشته است به گونه‌ای که غذاهای خوب و مناسب میل کرده و یا برای خود خانه ای یا کاخی اشرافی بنا نموده باشد. آن حضرت با اینکه خلیفه مسلمین بوده و تمام غنائم و ذخایر حکومتی در اختیارش بود اما تا آخر عمر در همان خانه محقر و در نهایت سادگی و با همان قوت همیشگی یعنی نان جو زندگی کرد.[5] 
این زهد و زندگی زاهدانه به قدری مشهور است که علامه خطیب خوارزمی با ذکر سند به واسطه حافظ بن مردویه از عمر بن عبدالعزیز خلیفه اموی نقل می کند که گفت: «ما در بین این امت پس از پیامبر احدی را زاهدتر از علی بن ابی طالب علیه السلام نشناختیم.»[6] در روایتی دیگر امیرمؤمنان در پاسخ عاصم بن زیاد، که بر شدّت سختگیری حضرت در پوشاک و خوراک و دیگر احتیاجات روزانه اش اعتراض داشت، فرمودند: «خداوند بر امامان عادل واجب کرده است که در پایین ترین سطح مردمان ضعیف زندگی کنند تا فشار فقر آنان را از پای درنیاورد.»[7] 
خطیب بغدادی و علامه مجلسی باب مستقلی را در منابع خود به زهد امام و ساده زیستی وی اختصاص داده و ده ها روایت و قصه تاریخی را نقل کرده‌اند که نشان می‌دهد با اینکه حضرت از سرمایه سرشاری برخوردار بوده اما از آن ثروت کمترین را برای زندگی خود هزینه نمی کرد و همه را در راه خداوند خرج می نمود چنان که در روایتی مشهور از وی آمده که به اصحاب خود فرمودند: «هیچ کس نمی‌تواند مانند من زندگی کند.»[8]
بنابراین، ثروت داشتن امام علی و دیگر ائمه علیهم‌السلام منافاتی با زندگی زاهدانه و ساده زیست آنها ندارد. این سرمایه‌ها غالبا در راه خداوند و برای  فقرزدایی جامعه شیعه هزینه شده است.

پی‌نوشت
1. کلینی، الکافی، ج 6، ص 440.
2. وسائل الشیعه، ج 17، ص 39.
3. همان، ج 17، ص 37 - 41؛ مجلسی، بحار الانوار، ج 41، ص 25 به بعد.
4. کلینی، همان.
5. ثقفی کوفی، الغارات، ج1، ص 87؛ ج 2، ص 706.
6. مناقب خوارزمی، ص 118، فصل دهم، ح 128.
7. همان، الکافی، ج 1، ص 411.
8. نهج البلاغه، نامه‌ی 45.