شاخصه های حکومت علوی پیش‌ روی دولت سیزدهم

حکومت حضرت علی علیه‌السلام، بهترین الگوی حکومت‌داری اسلامی است. در این حکومت شاخصه‌هایی وجود دارد که برای سایر دولت‌ها از جمله دولت سیزدهم که با رویکرد انقلابی و جهادی پا به عرصه خدمت گذاشته قابل استفاده بوده است. به کارگیری این شاخصه‌ها می‌تواند در تسهیل کارها و رفع بسیاری از مشکلاتی که امروز جامعه گرفتار آن است، تأثیر گذار باشد. در ادامه، این شاخصه‌ها به اجمال مورد بررسی و تحلیل قرار می‌گیرد.

1. شایسته‌سالاری
شایسته‌سالاری به‌جای ضابطه‌بازی، از شاخصه‌های مهم حکومت علوی بوده است. در انتخاب کارگزاران، صرف دوستی، صحابی‌گری و تجربه‌گرایی معیار نبود بلکه ایمان، تعهد و تخصص ملاک بود. چنان‌که در ماجرای بیعت مردم با آن حضرت، وقتی طلحه و زبیر برای بیعت آمدند و شرط بیعت خود را مشروط به حاکمیت بر شهر کوفه و بصره نمودند، حضرت به مخالفت با آنان پرداخت و بیعت آنان را نپذیرفت؛[1] زیرا حضرت می‌دانست نهادینه شدن چنین تفکری در بدنه حکومت اسلامی پیامدهای منفی زیادی را برای جامعه به دنبال خواهد داشت. آن حضرت با استفاده از کارگزاران با ایمان، متعهد و متخصصی چون عثمان بن حنیف، محمد بن ابی بکرو مالک اشتر نخعی[2] توانست در مدت کوتاهی، با وجود همه مشکلاتی که احزاب و جریان های سیاسی برای آن حضرت ایجاد نمودند، جامعه را سر و سامان داده و از بی عدالتی ها و نابسامانی‌های اقتصادی و اجتماعی نجات و به سوی عدالت سوق دهد. منابع تاریخی از 57 نفر از این کارگزارن یاد نموده که نشان می‌دهد بیشتر آنها انسان‌های کاردان، متعهد و آشنای به امور حکومتی و وفادار به آن حضرت بوده‌اند. حضرت در برخورد با کارگزارن فاسد حکومتی نیز به شدت برخورد و برای احقاق حق مردم با هیچ کس حتی برادر و فرزندان خود تعارف نداشت.[3] 

2. مردم سالاری
در حکومت علوی، مردم و رعیت، از جایگاه والایی برخوردار بوده و به عنوان صاحبان اصلی حکومت اسلامی تلقی می‌شدند. چنان‌که در نامه امام به مالک، بر این امر تصریح شده است. در فرازی از این نامه آمده: «برای ارباب رجوع وقتی را در نظر بگیر و خود به گرفتاری‌های آنان رسیدگی کن، برای این موضوع مجلسی عمومی برپا کن و در این مجلس فروتنی کن. در این موقع ارتش و مأموران را از برابر چشم مردم دور ساز تا بدون ترس با تو سخن بگویند.»[4] این سخنان، حاکی از مردم سالاری دینی در حکومت اسلامی است و نشان می‌دهد حکومت برای رفع نیاز‌های مادی و معنوی مردم باید از تمام قدرت خود استفاده نماید.

3. مبارزه با کج‌فهمی، جهل و رفاه طلبی
مبارزه با کج فهمی، جهل و ستم و رفاه طلبی، از دیگر شاخصه‌های ممتاز دولت علوی بوده است. از این رو برای از بین بردن این سه خطر عظیم، اقدام به جنگ با دنیا پرستان، ستمگران و کج‌فهمانی مثل خوارج نمود.[5] هرچند پیروز اصلی در بیشتر این میدان‌ها حضرت بود، اما کج‌فهمی، جمود فکری و عدم اطاعت‌پذیری برخی یاران، مسیر حرکت و خدمت رسانی حکومت را کُند و مسیر حکومت را متمایل به جنگ نمود. به‌طور قطع، جهل، نادانی و جمود فکری آفت جوامع اسلامی بوده و دولت‌ها باید در رفع آنها بکوشند.

4. مبارزه با ناعدالتی‌های اقتصادی
مبارزه با ناعدالتی‌های اقتصادی و رفاه گرایی که در دوران خلفای قبل ایجاد شده بود، از دیگر شاخصه‌های حکومت حضرت علی علیه‌السلام بوده است. در سیاست مالی آن حضرت بین فرزندان و خویشان و سایر مسلمانان از نظر سهم بیت المال، هیچ گونه فرقی وجود نداشت. همه با هم برابر و به یک اندازه سهم می‌بردند.[6] امام علیه‌السلام در فرازی از سخنرانی خود در هنگام بیعت، سیاست مالی برگرفته از سیره رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) را معیار حکومت‌داری خود قرار داد و برتری مهاجر، انصار و احزاب را برتری معنوی خواند و همه را در بهره‌مندی از بیت المال یکسان دانست.[7] این نظم مالی در جامعه و استفاده بهینه از بیت المال سهم به سزایی در عدالت اقتصادی و جلوگیری از شکاف طبقاتی دارد. در مقابل، عدم رعایت بهره‌برداری صحیح از بیت المال و تقسیم ناعادلانه آن در جامعه می‌تواند شکاف طبقاتی عمیق و خطرات جبران ناپذیری برای جامعه اسلامی به دنبال آورد.

5. مبارزه با انحرافات و بدعت‌ها
شاخصه دیگر حکومتی حضرت را می‌توان در مبارزه با انحرافات دینی و بدعت‌ها که سخت ترین مشکل حکومت حضرت بود، مشاهده نمود؛ چرا که سنت و حدیث پیامبر ترک شده و جای آن را خرافات و بدعت‌ها گرفته بود. از این رو حضرت با این مدل از انحرافات برای پاک نمودن جامعه اسلامی به مبارزه برخاست و اقدامات قابل توجهی را انجام داد؛ چنان‌که در فرازی از سخنان خود در هنگام بیعت مردم با وی فرمود: «ما با مسائلی چند چهره و پیچیده مواجهیم، به‌طوری که... افق ها مه آلود و تاریک شده و صراط مستقیم و راه و روش سلوک زمان پیامبر (صلّی الله علیه و آله) تغییر یافته است و با این اوضاع و احوال، بدانید اگر دعوتتان را بپذیرم بر طبق آنچه خود می‌دانم، با شما رفتار خواهم کرد و به سخن این و آن و نکوهش سرزنش کنندگان گوش فرا نمی‌دهم.»[8] این گزارش نشان می‌دهد مبارزه با مفاسد اخلاقی و بدعت‌ها و نیز ایجاد امنیت اخلاقی در جامعه از وظایف جداناپذیر هر دولت اسلامی است.

6. مبارزه با نابسامانی‌های اجتماعی
سر و سامان دادن نابسامانی‌های اجتماعی از دیگر شاخصه‌های حکومت علوی بود. آن حضرت فاصله‌های طبقاتی بین مهاجرین و انصار، سیاه و سفید و عرب و عجم در تقسیم بیت‌المال و دیگر امور اجتماعی که در دوران خلفای قبل آن حضرت قانون شده بود را لغو کرده و حقوق را برای همه یکسان سازی نمود. هرچند این نگاه حکومتی به حقوق اجتماعی، اعتراض‌هایی را به دنبال داشت اما، نتیجه آن به ایجاد دستاوردها و پیروزی‌های بزرگی برای آن حضرت ختم شد.[9] بنابراین دولتی که با روحیه عدالت‌خواهی پا به میدان خدمت می‌گذارد، مبارزه با تبعیض‌ها در تمام لایه های حکومتی را باید شاخصه زیر بنایی حکومت قرار داده و از این رهگذر، جامعه را به آرامش و آسایش نسبی برساند.

پی‌نوشت
1. مناقب آل ابی طالب، ج 1، ص 315.
2. الامامة و السياسة، ج 1، ص ۷۱.
3. ذاکری، سیمای کارگزاران علی بن ابی طالب (ع) امیرالمؤمنین، ج 1، ص 20 به بعد.
4.نهج البلاغه، خطبه 67.
5. نصیری، تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ص 244 - 245.
6. الاختصاص، ص 150.
7. شرح نهج البلاغه، ج 7، ص 37 - 42؛ ج 16، ص 23.
8. نهج البلاغه، خطبه 92.
9. تاریخ یعقوبی، ج 2، 183؛ تاریخ تحلیلی صدر اسلام، ص 237.