سفر اربعین، سفری گردشگری و تفریحی نیست که زائران آن مانند مسافران سفرهای سیاحتی به دنبال لذت دنیایی باشند. زیارت اربعین سلوک معنوی است که در آن زائران با کنار گذاشتن دنیا، می‌کوشند خود را به ساحت مقدس سیدالشهدا علیهالسلام نزدیک‌تر کنند.
پیاده‌روی اربعین اقدامی نمادین و معنایی است که در جهت احیا و یادآوری پیام شهدای کربلا، همه‌ساله در چهلم شهادت امام سوم شیعیان علیهالسلام در مسیرهای مشخصی به سمت کربلا صورت می‌گیرد.
این سفر معنوی در طول تاریخ با وجود فراز و فرود‌‌ها و سختی‌های بسیاری داشته و گاه حتی با مخالفت‌های شدید پادشاهان و حاکمان وقت روبه‌رو بوده است؛ اما باز هم مشتاقان و دلسوختگان سیدالشهدا علیهالسلام این زیارت را رها نکرده و سنت پیاده‌روی اربعین را حفظ کرده‌اند.
اربعین ظرفیت‌های بسیاری دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها افزایش معنویت و انس با ساحت قدسی جهان است. عده‌ای در این میان، به دنبال آن هستند که سفر اربعین را از یک زیارت دینی و معنوی تهی کرده و آن را به عنوان سفری گردشگری ـ سیاحتی معرفی کنند. با رشد چشمگیر تعداد زائران در سال‌های اخیر و رونق فراوان پیاده‌روی اربعین، بهانه‌جویی و اشکالات دشمنان برای کم‌رنگ کردن آن هم بیشتر شده است.
در ادامه با اشاره به برخی مؤلفه‌های زیارت اربعین، تا حدی روحانی و عرفانی بودن این پیاده‌روی را نشان خواهیم داد:
حس امنیت در اوج ناامنی
حس امنیت، از مهم‌ترین ارکان گردشگری است که در صورت فقدان آن، گردشگران مقاصد دیگری را انتخاب خواهند کرد. حس امنیت از خود امنیت مهم‌تر است؛ چراکه گردشگران بر اساس حس خود نسبت به واقعیت‌های عینی تصمیم‌گیری می‌کنند. حضور داعش در عراق و سوریه و ناامنی‌های مکرر منطقه غرب آسیا، بستر اولیه جذب گردشگر را با مشکل روبه‌رو کرده است؛ اما آنچه در پیاده‌روی اربعین مورد توجه است، گرایش بیش از پیش زائران به تجربه معنوی سفر اربعین بدون توجه به وضعیت امنیتی است.
به نظر می‌رسد در اینجا بنیان‌های اولیه استقرار گردشگری با چالش جدی روبه‌رو شده؛ با این وجود، نبود امنیت کافی سبب تعطیلی زیارت اربعین و کمتر شدن شوق زائران نشده است.
پیوند روحانی و فضای معنوی زیارت اربعین، حسی از امنیت و آسایش را در زائران شکل می‌دهد که موجب می‌شود افراد بسیاری هرساله بدون توجه به خطرات و آسیب‌های مسیر، راهی کربلا شوند.
بی‌توجهی به سختی مسیر و همذات‌پنداری با کاروان سیدالشهدا علیهالسلام
درک سختی‌های تجربه معنوی اربعین، تنها لمس کردن و تحمل کردن نیست؛ بلکه به نوعی زائران را در درک سختی‌های سفر کاروان امام حسین علیهالسلام یاری می‌کند.
مشاهدات نشان می‌دهد سختی و مشکلات مسیر پیاده‌روی، نه تنها باعث رانده شدن مردم از این مسیر نشده، بلکه بسیاری از افراد سعی دارند تا با همدردی با اسیران کربلا و نشان دادن عشق بی‌حد و حصر خود به سیدالشهدا علیهالسلام مرهمی معنوی بر دل خود بگذارند. درک سختی سفر، شیرین است؛ چراکه به سفری تاریخی و پرخاطره از حسین و یارانش متصل شده است.
مهمان‌نوازی عاشقانه
بدون شک در مسیر پیاده‌روی اربعین باید به امکانات رفاهی و نیازهای زائران نیز پاسخ داده شود. موکب‌ها به عنوان بهترین مکان برای پاسخگویی به نیازهای زائران، این مهم را فراهم می‌سازند. تعامل خدام با زوار جنبه‌های والایی از ساحت‌های معنویت و محبت انسانی را نمایش می‌دهد. در حقیقت تمام این روابط بر پایه عشقی آسمانی شکل می‌گیرد؛ عشق به امام حسین علیهالسلام و فداکاری حضرت در راه خداوند.
برخلاف سفرهای سیاحتی و گردشگری، در سفر اربعین توانگری مالی، عنصری تعیین‌کننده و مؤثر در مهمان‌نوازی نیست و خادمین با سرمایه عشق به حسین علیهالسلام زمینه دسترسی تمام زائران را فراهم می‌سازند. این گونه ارتباط را در هیچ سفر و هیچ مقصد گردشگری نمی‌توان پیدا کرد.
مهمان‌نوازی در این ایام، چیزی است که نه فقط در موکب‌ها، بلکه بین زائران نیز مشاهده می‌شود. زائران با حسی مشترک نسبت به امام حسین علیهالسلام، به یکدیگر کمک می‌کنند. همگی نسبت به محیط، نسبت به اتفاقات و نسبت به لحظه لحظه سفر، حس مسئولیت دارند و بدون وجود هیچ نسبت و رابطه‌ای به یکدیگر رسیدگی می‌کنند.
دو طرف اقداماتی انجام می‌دهند که از نظر جامعه خود، نوعی عبادت و زیارت است؛ میهمان با پیاده‌روی و میزبان با رسیدگی به عاشقان حسین علیهالسلام در حال عبادت هستند و در این میان یک تقابل معنوی در حال رخ دادن است.