آسیب‌های ناشی از کاهش جمعیت بوسنیوهرزگوین، آینه عبرتی است برای آینده ایران که سالمندی آن می‌تواند تمام ارکان‌های قدرت کشور و مردم مثل اقتصاد، مسکن، بازار، شغل و.. را دومینووار به‌هم بریزد.
بوسنیوهرزگوین، کشوری است در جنوب‌شرقی اروپا که در غرب و شمال‌غرب با کرواسی، در شرق با صربستان و در جنوب‌شرقی با مونته‌نگرو همسایه است.[1] این کشور در خیلی از شاخصه‌های جمعیتی با دیگر کشورهای اروپایی متفاوت است و شاید بتوان آن را کشور عجیب اروپایی نامید. در ابتدا خوب است نگاهی به شاخص‌های آماری وضعیت جمعیت کشور بوسنیوهرزگوین بیاندازیم.
رشدجمعیت بوسنیوهرزگوین و پیش‌بینی آن براساس آمارسایت‌جهانی وردمترز[2]:
سال 1960 .................................... 3,225,668
سال 1970 .................................... 3,760,529
سال 1980 .................................... 4,179,855
سال 1990 .................................... 4,463,423
سال 2000 .................................... 3,751,176
سال 2010 .................................... 3,705,472
سال 2020 .................................... 3,280,819[3]
نرخ رشد جمعیت[4] بوسنیوهرزگوین:
سال 1960 ..................................... 1.9
سال 1970 ..................................... 1.2
سال 1980 .................................... 1.0
سال 1990 .................................... 1.0-
سال 2000 .................................... 0.2
سال 2010 .................................... 0.8-
سال 2020 .................................... 0.6-[5]
نرخ باروری‌کل[6] بوسنیوهرزگوین:
سال 1960 .................................... 3.8
سال 1970 .................................... 2.93
سال 1980 .................................... 2.12
سال 1990 ....................................1.77
سال 2000 .................................... 1.50
سال 2010 .................................... 1.32
سال 2020 .................................... 1.24[7]
همانطور که آمار نشان می‌دهد، نرخ رشد جمعیت این کشور در سال 2020 منفی است. همچنین نرخ باروری کل در این کشور، درسال 2020 پایین‌تر از نرخ‌جانشینی[8] است.
با بیان این مقدمه باید اعتراف کرد، بوسنیوهرزگوین، نمونه بارزی از بحرانی‌ترین وضعیت جمعیتی یک کشور، در اروپا است؛ تاحدی‌که این کشور، یک سوم جمعیت خود را از زمان تجزیه یوگسلاوی در اوایل دهه 1990ازدست داده است[9]
بزرگترین مشکل کنونی این کشور، عدم پویایی اقتصاد ناشی از این بحران است که علاوه بر تلاش برای جوان‌سازی و افزایش جمعیت، باید راهکارهای سریع و موقتی را برای مقابله با اثرات مخرب بحران جمعیتی درپیش بگیرد.[10]طبق آمارهای سال 2004 میلادی، نرخ بیکاری ۴۵٫۵ درصد است و یک چهارم جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند![11]
در تمام نقاط جهان، تغییرات جمعیتی همراه با افزایش هزینه‌ها بخصوص هزینه‌های سرسام‌آور تامین مسکن همراه است، اما در بوسنی کاملا این قضیه برعکس است! پدیده عجیبی که پیامدهای خطرناکی را برای این کشور در پی داشته و خواهد داشت؛ به‌طورمثال، ارزش منزلی به مساحت ۲۵۰ مترمربع در بانجا لوکا، دومین شهر بزرگ این کشور، تنها ۱۵ هزار یورو است! علت قیمت نازل مسکن در این کشور، کاهش جمعیت کشور، خصوصا در شهرهای حاشیه‌ای است. قیمت منازل بوسنی به حدی ارزان است که بسیاری از مردم این کشور ترجیح می‌دهند در صورت تغییر محل زندگی، منزل سابق خود را به‌طور رایگان در اختیار دیگران قرار داده و یا آن را رها نمایند تا تخریب شود![12]
اما غیر از بحران کاهش جمعیت و رکود اقتصادی و نرخ بالای بیکاری، نرخ سالمندی نیز بالاست؛ تا حدی‌که تعداد سالمندان از جوانان بیشتر است!
در اثر این عوامل بیان شده، روستاها به شهر تبدیل نمی‌‌شوند و شهرها نیز پویا نیستند؛ لذا درآمدزایی مردم مناسب نیست. بسیاری از مردم با درآمد اندکِ حاصل از وراثت یا کمک‌های اجتماعی می‌توانند زندگی را در روستاها بگذرانند. از همین جا علت زیرخط فقر بودن یک‌چهارم جمعیت این کشور معلوم می‌شود!، پدیده‌ای که می‌تواند مانند گِردابی، افراد دارای معیشت بهتر را نیز در نهایت به زیرخط فقر بکشاند.
باید گفت راه‌حل مشکل جمعیتی بوسنی و تبعات حاصل از آن، افزایش نرخ‌باروری و نرخ رشد‌جمعیتی نیست؛ چراکه اگر این کشور، حتی بار دیگر نرخ‌باروریِ بیشتر از حد جانشینی را تجربه نماید، باز هم بازگشت آن به شرایط جمعیتی دهه ۱۹۹۰، حداقل دونسل، زمان می‌برد.[13]
اما راهکارنجات چیست؟!
نجات بوسنیوهرزگوین، مستلزم اتخاذ راهکارهایی موقتی و سریع است که به بعضی از آن اشاره می‌شود:
1. احیا وپویا شدن شهرها و در نتیجه فراهم شدن فرصت‌های شغلی بیشتر؛
2. حفظ تعادل بین مهاجرت منفی ومثبت با اتخاذ راهکارهای جذب مهاجر خارجیِ نخبه وبازگرداندن استعدادهای بومی؛
3. بهسازی مناطق کم‌جمعیت یا خالی‌از‌سکنه و ایجاد شرایط زندگی و فضاسازی‌های مناسب عمومی؛
4. بازطراحی مناسب ارائه خدماتِ دردسترس برای سکنه مناطق با درنظرگرفتن توانایی دولت، مثل آموزش مجازی وخدمات پزشکی تلفنی و... [14]
در پایان باید گفت آسیب‌های ناشی از کاهش جمعیت بوسنیوهرزگوین، آینه عبرتی است برای آینده ایران که سالمندی آن می‌تواند تمام ارکان‌های قدرت کشور و مردم را دومینووار به‌هم بریزد.
پی‌نوشت:
[1]. ویکی پدیا، بوسنیوهرزگوین، https://b2n.ir/wiki.bsnia.
[2]. Worldometers.
[3]. Bosnia and Herzegovina Population، https://b2n.ir/wmp.bosnia.
[4]. نرخ رشد جمعیت: مقدار افزایش یا کاهش جمعیت یک منطقه را در یک سال نسبت به صد نفر از همان جمعیت را گویند.
[5]. Bosnia and Herzegovina/Population growth rate، https://b2n.ir/pgr.bosnia.
[6]. نرخ باروری کل(t.f.r): یا نرخ فرزندآوری (Total fertility rate)، میانگین تعداد فرزندانی است که به ازای هر زن ۱۵ تا ۴۹ سال متولد شده است.
[7]. Bosnia and Herzegovina/Fertility rate، https://b2n.ir/fr.bosnia.
[8]. نرخ جایگزینی یا جانشینی(Replacement rate): میزان کلی باروری است که منجر به جبران جمعیت درگذشته با جمعیت جدید می‌شود. این نرخ برای هر مادری در سطح جهانی 2.3 خواهد بود عدد 2، فرزندانی است که در سن بزرگسالی به سن زادآوری می‌رسند و عدد 3 ،فرزندانی که تا پیش از سن زادآوری از دنیا می‌رود. دراین نرخ، جمعیت جهان در رشد جمعیت صفر می‌ماند..
[9]. Four lessons from Bosnia and Herzegovina on turning around demographic decline، https://b2n.ir/brookings.edu.
[10]. مسیر اقتصاد: بروز پیامدهای منفی پیری‌‌جمعیت در بوسنیوهرزگوین. https://b2n.ir/mssas.
[11]. ایرنا: بوسنی و هرزگوین؛ تیمی معروف به نیلوفرهای طلایی،https://irna.ir/xj6knN.
[12]. Four lessons from Bosnia and Herzegovina on turning around demographic decline، https://b2n.ir/brookings.edu.
[13]. مسیر اقتصاد: بروز پیامدهای منفی پیری‌‌جمعیت در بوسنیوهرزگوین. https://b2n.ir/mssas.
[14]. Four lessons from Bosnia and Herzegovina on turning around demographic decline، https://b2n.ir/brookings.edu.