دوران زمامداری پهلوی، زمانی است که بسیاری از انقلابی‌های شجاع و بصیر و شهدای دفاع مقدس در آن زمان پرورش یافته‌اند، اما پرورش‌دهنده این نسل رژیم پهلوی نبوده است. توجه به مثال‌های تاریخی دیگر، از جمله انقلاب همه‌جانبه پیامبر صلیاللهعلیهوآله می‌تواند در تفکیک بین علت تربیت و ظرف تحقق تربیت ما را یاری کند.
13 آبان تلاقی 3 واقعه مهم تاریخی در ایران است که با یکدیگر ارتباط دارند. در 13 آبان سال 1343 شمسی امام راحل از ایران تبعید شدند. در این ایام، خاطره‌ای از شهید باهنر نقل شده است که امام رضوان‌الله‌تعالی‌علیه در پاسخ به افسر پهلوی، جمله معروف «سربازان من در گهواره‌ها هستند» را فرمودند.[1]
حدود 14 سال بعد در 13 آبان سال 1357 دانش‌آموزان در اعتراض به حکومت پهلوی به سوی دانشگاه تهران حرکت کردند و در برخورد با مزدوران رژیم پهلوی عده‌ای از آن‌ها به شهادت رسیدند. یک سال بعد، در 13 آبان سال 1358 دانشجویانی سفارتِ آمریکا که لانه جاسوسان بود به تسخیر درآوردند.[2]
سوال اساسی اینجاست که مگر دانش‌آموزان شجاع طرفدار امام، تربیت شده سیستم آموزشی و رسانه‌ای رژیم پهلوی نبودند؟ مگر آشوب‌های خیابانی سال 1401 ضد رژیم جمهوری اسلامی، کار تربیت شدگان سیستم آموزشی و رسانه‌ای خود جمهوری اسلامی نبوده است؟ چگونه طاغوت، افراد مومن انقلابی تربیت می‌کند و جمهوری اسلامی، آتش زننده قرآن؟
تفاوت در قدرت تاثیرگذاری
پاسخ به این سوال نیاز به شناخت اوضاع فرهنگی و آموزشی در دوران پهلوی و مقایسه آن با زمان جمهوری اسلامی ایران دارد. پیش از انقلاب، حدود 68 درصد بزرگسالان بی‌سواد بوده‌اند و در بهترین حالت تنها 40 درصد از کودکان به دبستان رفته‌اند؛[3] پس سیستم آموزشی، گستردگی امروز را نداشته است.
در آن دوران تربیت و آموزش خانواده‌محور بوده است و افراد بیشترین تاثیر را از خانواده و سپس اجتماع محل زندگی خویش دریافت می‌کردند و ابزارهای رسانه‌ای و فرهنگی نسبت به زمان ما بسیار محدود بود. با این اوصاف این ادعا که نوجوانان و جوانان انقلابی تربیت شده سیستم آموزشی پهلوی بوده‌اند، ادعای دقیقی نیست. دقیق‌تر این است که بگوییم در دوران پهلوی برخی جوانان متعهد و مومن توسط خانواده‌ها و نهادهای فرهنگی چون مسجد پرورش یافتند که در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس نقش فعال داشته‌اند، علاوه بر اینکه در دوران پهلوی، تربیت کاباره‌ای و ترویج فساد بین برخی افراد شیوع داشته، که حکومت پهلوی به مقدار قدرت رسانه‌ای و آموزشی خود در آن نقش داشته است.[4]
از سوی دیگر، درباره سیستم آموزشی و پرورشی در نظام جمهوری اسلامی نیز انتقادات و نکات قابل تاملی وجود دارد. گسترش ابزار رسانه‌ای، کم‌رنگ شدن نقش نهاد خانواده در تاثیر تربیتی و اسلامی نبودن بسیاری از محصولات فرهنگی و فکری در دوران جمهوری اسلامی، برخی از این نکات هستند.
واقعیت این است که به صدا و سیما، آموزش و پرورش و بسیاری از نهادهای تربیتی و آموزشی نقدهای جدی وارد است. در حوزه کار هنرمندانه و جذاب، جلب اعتماد عمومی مخاطبان، رعایت موازین شرعی و شایسته‌سالاری، ضعف و کاستی‌های قابل توجهی وجود دارد؛ پس اینکه تمام نوجوانان و جوانان را تربیت شده سیستم آموزشی اسلامی بدانیم، دقیق نیست. نه جمهوری اسلامی چنان قدرت و سلطه رسانه‌ای دارد و نه می‌توان قبول کرد در محدوده تاثیرگذاری خود کاملاً اسلامی عمل می‌کند.
حق این است که در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی ایران ، هر جا نظام با قدرت تآثیرگذاری و رویکرد اسلامی عمل کرده، خروجی مناسبی داشته است.
خلط بین علت و ظرف زمانی
علاوه بر نکات ذکر شده، به نظر می‌رسد در این شبهه سهم خود انقلاب در تحول روحی افراد جامعه نادیده گرفته شده است. در بعثت نبوی صلیاللهعلیهوآله که یک انقلاب همه‌جانبه بود، افراد مجاهد و بصیری تربیت یافتند. آیا می‌توان اصحاب صالح پیامبر را تربیت شده دوران جاهلیت دانست؟ خود پیامبر مکرم اسلام صلیاللهعلیهوآله و تعالیم اسلام در این تحول نقشی نداشته‌اند؟!
در مورد انقلاب اسلامی ایران و خروش مردم بر ضد طاغوت نیز برخی شبهه افکنان، نقش مرحوم امام رضوان‌الله‌تعالی‌علیه و تعالیم اسلام درباره مبارزه با ظلم را نادیده می‌گیرند. مثال رسای دیگر محمدبنابیبکر است. ایشان با اینکه فرزند خلیفه اول بودند، اما فرسنگ‌ها با اعتقاد و مرام خلیفه خود‌خوانده فاصله داشتند و به شکلی تحت تاثیر تربیت امیرالمومنین علی علیه‌السلام بودند که حضرت علی علیه‌السلام او را فرزند خود نامید.[5]
آیا می‌توان تربیت حضرت علی علیه‌السلام و تحولی که ایشان در امثال محمدبنابیبکر ایجاد کردند، نادیده گرفت و عشق وی به حضرت علی علیه‌السلام را حاصل تربیت خلیفه اول دانست؟! در قضاوت‌های تاریخی دقت در شرایط زمانه و پرهیز از دخالت دادن حب و بغض‌ها ضروری است.
حاصل اینکه دراین شبهه، بین تربیت در دوران خاص با سبب تربیت خلط شده است. با ادبیات علمی، ظرف زمانی و مکانی یک اتفاق با علت اشتباه گرفته شده است. یاران امام راحل در دوران پهلوی تربیت شدند، اما سبب تربیت آن‌ها نهادهای مذهبی، تلاش روحانیان مبارز و رهنمودهای امام راحل رضوان‌الله‌تعالی‌علیه بود.
پی‌نوشت:
[1]. خبرآنلاین، روایت باهنر از پاسخ امام به ماموری که از ایشان پرسید «با کدام سربازان قصد انقلاب دارید»: khabaronline.ir/xf29G.
[2]. خبرگزاری برنا، اتفاقات مهم روز ۱۳ آبان: https://b2n.ir/u37669.
[3]. پایگاه مرکز اسناد انقلاب اسلامی، نگاهی به کارنامه رژیم پهلوی در حوزه سوادآموزی: https://b2n.ir/j50236.
[4]. پایگاه خبری شیرازه، مراکز رایگان فحشا تا محله‌های مخصوص تن‌فروشی زنان: http://shiraze.ir/fa/print/51219.
[5]. مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، چاپ دوم، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1423ق، ج۲، ص58.