تفاوت جزئی برخی از روایات کتب حدیثی، به دلایلی نظیر اجتهاد متفاوت محدثین و تفاوت مشایخ آنان می‌باشد که این امر موجب سلب اعتماد از روایات نمی‌شود.
محدثان نخستین شیعه تلاش وسیعی برای نقل کامل و جامع روایات اهل بیت علیهم‌السلام کرده‌اند. مرحوم کلینی و شیخ صدوق که در نزدیک‌ترین زمان به معصومین زندگی می‌کردند[1] با جمع آوری روایات و مدون کردن آنان تلاش نمودند که این میراث گران‌بها به دست نسل‌های بعدی برسد .
هر یک از این محدثین بر اساس اجتهاد و استنباط خود شیوه و سبک خاصی را در نقل حدیث پیش می‌گرفتند.[2] این مسئله باعث شده است گاهی مشاهده نماییم که اختلافاتی در متن روایات نقل شده توسط آنان وجود دارد. این اختلافات گاهی به دلیل صدور روایات مختلف از ائمه است که از اموری همچون نسخ و تقیه نشأت می‌گیرد و گاهی ریشه در امور دیگری از جمله موارد ذیل دارد:
1. محدثین اولیه شیعه همچون شیخ صدوق و مرحوم کلینی مشایخ خاص خود را داشتند و به نقل روایت از آنان می‌پراختند.[3] این مسئله باعث می‌شود گاهی روایت نقل شده توسط هر کدام به طریقی کاملا متفاوت به معصوم برسد. طبیعی است که در این صورت متن روایت نیز اندکی متفاوت باشد؛
2. گاهی ممکن است تفاوت متن روایت به دلیل واسطه‌ای است که یکی از محدثین به واسطه او به نقل روایت از دیگری پرداخته است. به عنوان مثال احتمال دارد شیخ صدوق روایتی را با واسطه از مرحوم کلینی نقل کند و همین واسطه باعث وجود تغییر اندکی در روایت شود؛
3. گاهی ممکن است یک محدث گمان کند که مردم نمی‌توانند معنای روایت را به صورت کامل بفهمند و نقل روایت باعث گمراهی آنان می‌شود. در این موارد ممکن است محدث به ذکر بخشی از روایت اکتفا کند و باقی آن را ذکر نکند و همین مسئله باعث تفاوت روایت در دو منبع روایی شود.
در نهایت باید گفت گرچه تفاوت روایات ممکن است گاهی باعث دشواری استنباط گردد، اما به دلیل محدود بودن این تفاوت‌ها و وجود قرائن برای فهم مراد اهل بیت علیهم‌السلام، اشکالی در مراجعه به روایات وجود نخواهد داشت.
پی‌نوشت:
[1]. مرحوم کلینی متوفی 329 و مرحوم صدوق متوفی 381 بوده‌اند.
[2] مجله علوم حدیث، تاثیر اندیشه‌های کلامی شیخ صدوق در گزارش روایات، سال بیست و سوم، شماره اول.
[3]. حدیث نت، رابطه علمی شيخ صدوق و مرحوم كلينی، https://b2n.ir/b42290.
نظرات
با سلام هیچ کتابی با کتاب الکافی فی الدین قابل قیاس نیست الکافی در بغداد و تحت اشراف حسین نوح نوبختی وکیل تام اختیار امام زمان و با تائید حضرت حجت بوده حتی قرن ها قبل از تدوین الکافی ائمه از آن خبر داده اند از جمله:
سَيَخْتَلِفُونَ فِي اَلْكِتَابِ اَلَّذِي مَعَ اَلْقَائِمِ اَلَّذِي يَأْتِيهِمْ بِهِ حَتَّى يُنْكِرُهُ نَاسٌ كَثِيرٌ
تفسير كنز الدقائق , جلد۱۱ , صفحه۴۹۸
الوافي , جلد۲۶ , صفحه۴۴۰
تفسير الصافي , جلد۴ , صفحه۳۶۳
تفسیر البرهان , جلد۴ , صفحه۷۹۳
تفسير نور الثقلين , جلد۲ , صفحه۴۰۰
تفسير كنز الدقائق , جلد۶ , صفحه۲۴۸
تأويل الآيات , جلد۱ , صفحه۵۲۷
.
.
.
.
الكاف كَافٍ لِشِيعَتِنَا هَاءٌ هَادٍ لَهُمْ يَاءٌ وَلِيٌّ لَهُمْ عَيْنٌ عَالِمٌ بِأَهْلِ طَاعَتِنَا صَادٌ صَادِقٌ لَهُمْ وَعْدَهُمْ حَتَّى يَبْلُغَ بِهِمُ اَلْمَنْزِلَةَ اَلَّتِي وَعَدَهَا إِيَّاهُمْ فِي بَطْنِ اَلْقُرْآنِ
تفسير الصافي , جلد۳ , صفحه۲۷۳
تفسیر البرهان , جلد۳ , صفحه۶۹۷
معاني الأخبار , جلد۱ , صفحه۲۸
بحار الأنوار , جلد۸۹ , صفحه۳۷۷
.
.
.
و ......