امام خمینی رحمه‌الله با نگاهی توحیدی، رمز پیروزی انقلاب اسلامی را در توکل بر خدا و عنایت ویژه پروردگار می‌دانند.
توحید افعالى یکی از اقسام توحید است که باور به آن، تأثیر مهمی در زندگی انسان دارد. «توحید افعالی» بدین معناست که فاعل و مؤثر حقیقى در عالم و تمام پدیده‌ها را فقط خدا بدانیم و هر فاعلى غیر از خدا، فعل و تأثیرش را از خدا گرفته و از خود چیزى ندارد.[1] به زبان ساده هر فعلی از هرکسی سر می‌زند، نمی‌تواند هیچ ارتباطی با خدا نداشته و از سلطنت و قلمرو قدرت و تأثیر او خارج باشد .
حال با توجه به توحید افعالی، همه کارها و حتّى رفتار اختیارى ما بدون مشيّت خداوند انجام نمى‌پذیرد و انسان در انجام دادن کارها استقلال ندارد و به واقع، تمام کارها و رفتارها از سوى خداوند و از مجراى اراده اختیاری انسان انجام مى‌پذیرند و منشأ همه قدرت‌ها در انسان در هر ذرّه‌ای از ذرات وجود، اراده الهی است.[2]
توحید افعالی در قرآن
در ادبیات قرآن، توجه به توحید افعالی بسیار پررنگ است. ازاین‌رو در موارد متعدد، افعالی که به‌ظاهر به نظر می‌رسد، فعل غیر خدا باشد را به خدا نسبت می‌دهد.
از باب نمونه به یک مورد بسنده می‌کنیم. در قرآن کریم گاهى تزکیه به خدا، گاه به پیامبر و گاهى به خود انسان نسبت داده شده است:
1. در جایى خداوند فاعل تزکیه معرفی می‌شود: «بَلِ اللّهُ يُزَكِّی مَنْ يَشاء؛[3] بلکه خدا هر که را بخواهد پاک مى‌گرداند».
2. جایى دیگر پیامبر فاعل تزکیه معرفی شده و چنین مى‌فرماید: «يُزَكِّیهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَة؛[4] (پیامبر) آنان را پاک مى‌گرداند و کتاب و حکمت بدیشان مى‌آموزد».
3. در جاى دیگر نیز تزکیه به خود انسان نسبت داده شده است: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها؛[5] به تحقیق رستگار شد کسى که آن (نفس) را پاک گرداند».
وجه جمع این سه آیه که یک فعل را به چندین فاعل نسبت می‌دهد، این است که فاعل مستقل خدا و فاعلیت پیامبر صلی‌الله علیه‌وآله و انسان با اجازه خداوند و در طول فاعلیت خداى متعال است و منظور از توحید افعالی نیز همین نگاه است.
توحید افعالی در کلام حضرت امام خمینی رحمه‌الله
امام خمینی رحمه‌الله، رهبر کبیر انقلاب همواره ادبیات و مشی توحیدی داشته‌اند. ازاین‌رو می‌توان تکیه‌کلام ایشان را «خدا» دانست. توکل ایشان بر خدا در تمامی مراحل پیروزی انقلاب، نمودی روشن از باور توحیدی امام است. توکل، نتیجه توحید افعالی است که مؤمن با توجه به قدرت الهی، فقط بر او تکیه دارد. از این رو امام امت نیز بر این باور بود که توکل و تکیه بر غیر خدا كارگشا نیست؛ ازاین‌رو باید توکل بر خدا نمود و اگر تکیه بر خدا رها بشود و روی امور مادی مانند نفت يا روى سلاح برای قدرت خود تکیه نمودیم، زمینه شکست فراهم آمده است.[6]
امام در جایی دیگر در مورد عنایت خداوند و حوادثی که جز با توجه او نمی‌شد رخ بدهد، می‌فرماید: «ملتى با نداشتن هيچ ابزار و ساز و سلاح بر ابرقدرت‌ها و بر قدرت شيطانى كه تا دندان مسلح بودند، غلبه كرد. لكن اين من نبودم كه اين غلبه را نصيب شما كرد، اين خداى تبارک‌وتعالی بود. من در پاريس كه بودم و مى‌شنيدم كه تمام مردم از شهرهای دور تا مركز، از روستاهای كوچک تا شهرستان‌های بزرگ همه با هم متحد شدند و همه يک كلمه مى‌گويند و آن اينكه «سلسله، نه و جمهورى اسلامى آرى»، من آنجا این‌طور فهميدم كه اين دست، دستِ غيب است».[7]
توحید افعالی به معنای تاثیر خداوند در تمام افعالی که رخ می‌دهد، تاثیرات فراوان اخلاقی دارد که توکل یکی از مهمترین آنهاست و این باور در کلام امام از شروع نهضت تا پیروزی انقلاب متجلی بوده است.
پی‌نوشت:
[1]. علامه مصباح یزدی، به‌سوی او، ص 24.
[2]. مقام معظم رهبری، 1/1/1378.
[3]. نساء: 49.
[4]. جمعه:2.
[5]. شمس:9.
[6]. امام خمینی، صحیفه، ج 20، ص 77.
[7]. همان، ج 7، ص 54.