معروف‌ترین اسم مادر امام رضا نجمه‌خاتون است. از وی به نام‌های سَکَن نُوبیه اَرویٰ، سمانه، تُکتَم و خَیزُران نیز یاد شده است.
نجمه‌خاتون همسر امام کاظم(ع) و مادر امام رضا (ع) و فاطمه معصومه(س) است. نجمه کنیزی بود که حمیده همسر امام صادق(ع) او را خرید و به امام کاظم(ع) بخشید. برپایه برخی روایات حمیده خوابی دید و به‌دستور پیامبر(ص) نجمه را به امام کاظم(ع) بخشید. قبر نجمه در مَشرَبه اُمِّ ابراهیم [یادداشت ۱] در مدینه قرار دارد.
نسب و تبار مادر امام رضا
نجمه کنیزی بود که حمیده همسر امام صادق(ع) او را خرید و به امام کاظم(ع) بخشید. او برای امام کاظم(ع) امام رضا(ع) را به دنیا آورد.[1] بعضی وی را اهل شهر نوبه در شمال آفریقا و برخی دیگر اهل جزیره مارسی در جنوب فرانسه می‌دانند.[2]از این‌رو وی به خَیزُران مَرسِیه و شَقْرَاء نُوبِیه نیز شناخته می‌شد.[3]
نام و القاب
معروف‌ترین اسم وی نجمه‌خاتون است. از وی به نام‌های سَکَن نُوبیه[4] اَرویٰ، سمانه، تُکتَم و خَیزُران[5] نیز یاد شده است. طبق روایتی از شیخ صدوق، وقتی نجمه به امام موسی کاظم(ع) بخشیده شد او را تُکتَم،[6] و هنگامی که امام رضا(ع) از وی متولد شد، طاهره نامیدند.[7] لقب وی شَقْراء و کنیه‌اش ام‌البنین بود.[8]
مقام و منزلت مادر امام رضا
از حمیده همسر امام صادق(ع) خطاب به امام کاظم(ع) نقل شده، کنیزی با فضیلت‌تر از نجمه ندیده است.[9] بر پایه روایتی از شیخ صدوق، حمیده حضرت محمد(ص) را در خواب دید که از او می‌خواهد نجمه را به فرزندش امام کاظم(ع) ببخشد؛ چراکه وی بهترین خلق روی زمین را به دنیا خواهد آورد. از این‌رو حمیده نجمه را که در آن زمان دوشیزه بود، به موسی بن جعفر(ع) بخشید.[10] امام کاظم(ع) نیز خریداری نجمه را به دستور پیامبر(ص) بیان کرده‌است.[11]
از نجمه نقل شده که من در دوران بارداری امام رضا(ع)، سنگینی حمل را احساس نمی‌کردم، در خواب نیز صدای تسبیح و تهلیل از حمل خود می‌شنیدم وقتی که بیدار می‌شدم می‌دیدم خبری نیست.[12] بر پایه گزارشی نجمه درخواست دایه برای امام رضا(ع) می‌کند و علت این درخواست را پرداختن به نماز و عبادت عنوان می‌کند.[13]
مکان دفن
به گفته محمدباقر حسینی جلالی قبر نجمه‌خاتون در کنار قبر حمیده همسر امام صادق(ع) در مشربه ام ابراهیم در منطقه العوالی مدینه در شرق قبرستان بقیع قرار دارد.[14]
پانویس
[1] صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۴.
[2] قائمی، در مکتب عالم آل محمد، ۱۳۷۸ش، ص۳۰.
[3] اربلی، کشف الغمة، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۲۵۹.
[4] کلینی، الکافی، ۱۳۶۷ش، ج۱، ص۴۸۶؛ مجمل التواریخ والقصص، تهران، ص۴۵۷.
[5] مجمل التواریخ والقصص، تهران، ص۴۵۷.
[6] صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۴.
[7] صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
[8] قمی، تاریخ قم، ۱۳۶۱ش، ص۱۹۹.
[9] صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
[10] صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۷.
[11] مسعودی، إثبات الوصیة، ۱۴۲۶ق، ص۲۰۲.
[12] صدوق، عیون اخبارالرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۲۰.
[13] صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۱، ص۱۵.
[14] حسینی جلالی، فدک و العوالی، ۱۴۲۶ق، ص۵۵.