این که «Orca» در ایران موفق به اخذ مجوز اکران نشده، اصلاً عجیب نیست. تصویری که این فیلم از وضعیت زنان در ایران و به طور مشخص، پوشش چادر به نمایش میگذارد، در کمتر فیلم تولید ایران دیده میشود. بنابراین نباید تعجب کرد که خانم کارگردان پس از ساخت اثر کشف حجاب و مهاجرت کند.
![](https://btid.org/sites/default/files/media/image/orca02.jpg)
«Orca» ساخته «سحر مصیبی»، روایتگر داستان زنی به نام «الهام اصغری» با بازی «ترانه علیدوستی» است که قصد دارد رکورد گینس را در رشته شنا جابهجا کند. اولین نکته جالب توجه درباره «Orca» که با همکاری تهیهکنندگان غیرایرانی ساخته شده، این است که با وجود اینکه از چهار تهیهکننده آن دو نفر ایرانی هستند، عنوان فارسی ندارد!
در سکانس آغازین -پیش از نمایش نام فیلم- الهام را در حالت غرقشده میبینیم، در حالی که پوششی شبیه به چادر دارد. این چادر جایش را به چادر «نظرآبادی»، معاون امور بانوان وزارت ورزش میدهد که با تبختری شبیه پادشاه وارد سالن مملو از میهمانانی شامل کارمندان و خبرنگاران و... میشود و بدون خوشآمدگویی سراغ دستور کار این گردهمایی میرود؛ رونمایی از لباس بانوان ورزشکار در رشتههای مختلف. آخرین تصویر سکانس، مانکنی است با پوشش سیاه و چهرهای بیروح، که جایش را به چهره الهام غرقشده میدهد. همین آغاز تاریک و سیاه، نمای روشنی از هدف سازنده از ساخت این اثر را نشان میدهد.
در صحنه بعد الهام روی تخت، غرق خون است. به تناوب صحنههایی از آنچه که الهام را به این روز انداخته است، میبینیم؛ صحنههایی دلخراش از مضروب شدن وحشیانه الهام توسط یک مرد، که تجاوز به عنف را تداعی میکند؛ در حالی که چند دقیقه بعد متوجه میشویم ضارب، احمد، شوهر الهام است. اصرار کارگردان بر نمایش این حد از خشونت، منطقی ندارد، مگر تلاش کارگردان در جهت نمایش تصنعی روزگار سیاه زن در ایران. تا آخر فیلم هم به پرسشهایی که طبیعتاً به ذهن بیننده میرسد، پاسخی داده نمیشود. اینکه چرا احمد اینقدر وحشیانه همسرش را میزده است؟ اساساً چرا احمد و الهام با وجود مخالفت شدید پدر، ازدواج کردند؟ چرا احمد بعد از طلاق بارها با الهام تماس میگیرد؟ چرا الهام هنوز شماره او را مسدود نکرده است؟ چرا با احمد قرار ملاقات میگذارد؟ و چرا احمد سر قرار حاضر نمیشود؟
ضعف منطقی روایت البته به این ختم نمیشود. به هر حال الهام تصمیم میگیرد با رکورد شکنی به زندگی برگردد، اما بزرگترین مانع در برابر او نظرآبادی است که با شخصیتی اغراقشده، نماد چادر و نماد حاکمیت است. او در حمایت از ورزش بانوان تنها شعار میدهد و هیچ اقدام عملی از او دیده نمیشود، ولی در عوض به راحتی تصمیم به انحلال فلان رشته و فلان تیم ملی بانوان میگیرد. رفتار او نه تنها با ورزشکاران زن، که حتی با کارمندان خود نیز متکبرانه است. تنها چیزی که برای او اهمیت دارد، پوشش مناسب و بهاصطلاح شرعی ورزشکاران است. افزون بر اینها بازی «مهتاب کرامتی» در نقش نظرآبادی و طراحی لباس این شخصیت که خود کرامتی عهدهدار آن است، به گونهای است که نفرت بیننده از چادر و حاکمیت را بیشتر میکند.
الهام به چابهار میرود و بالاخره موفق میشود نظر یکی از مدیران تازهوارد محلی را جلب کند، اما با کارشکنی افرادی روبهرو میشود که روشن نیست مربوط به کدام نهاد هستند، اما خشونتی دارند که یادآور خشونت افسران حزب بعث یا سربازان صهیونیست است.
در سکانس پایانی فیلم، بالاخره الهام با دریافت نامه مؤسسه «گینس» و با همکاری همان مدیر محلی دوباره اقدام به شکستن رکورد میکند، اما در میانه راه دچار مشکل میشود و از سنگینی لباسش شکوه میکند که برای جلب رضایت مسئولان بهانهگیر وزارت ورزش، شامل یک شنل بلند شبیه به چادر، افزون بر لباس غواصی است که همه جای بدنش را پوشانده است. در دنباله اتفاقات نچندان منطقی فیلم، در این لحظه الهام زیر آب میرود و پس از یک رویارویی خیالی با «اورکا» یا همان «نهنگ قاتل» که همرنگ لباس اوست، با انگیزه دو چندان به سطح آب برمیگردد و موفق به رکوردشکنی میشود.
در صحنه آخر، الهام خوشحال از این موفقیت، روی آب دراز کشیده و توضیحاتی درباره رکوردهایش روی تصویر حک میشود که تأسف بیننده را از بیتوجهی مسئولان به سرمایههای کشور بیشتر میکند. احتمالا کمتر کسی از مخاطبان اقدام به صحتسنجی خواهد کرد تا با یک جستجوی ساده اینترنتی بفهمد حتی مدیران دولتی منتسب به جریان سیاسی نزدیک به فیلمساز نیز این اطلاعات را رد کردهاند و تکیه فیلم تنها بر ادعاهای خانم اصغری است.
ضدیت فیلم سینمایی «Orca» تنها با چادر نیست؛ بلکه به اصل تفاوت پوشش زن و مرد معترض است. شاهد این نگاه دقیقه 69 فیلم است؛ جایی که از نگاه الهام سه تصویر از مردم در ساحل میبینیم، در حالی که مردان برهنه و زنان کاملا پوشیده هستند. به ویژه صحنهای که دخترکی کنار آب ایستاده و تماشاچی شنا و بازی پسربچهها در آب دریاست، نگاه غمآلود الهام را بهتر تفسیر میکند. فیلمساز در مجموع تلاش دارد با نمایش تصویری دروغین که برای مخاطبان خارجی باورپذیر است، نشان دهد نگاه کلان در نظام جمهوری اسلامی بر خلاف ادعاهای مسئولان آن در داخل و خارج، به شدت ضد زن است، ولی میتوان با تلاشی افسانهوار از سد همه این مانعتراشیها گذشت. با این حال کارگردان گرامی، جلای وطن کرده و این فرضیه را مورد توجه قرار داده است که ساخت این اثر، پیشنیاز موافقت کشور مقصد مهاجرت سحر مصیبی بوده باشد.