اهمیت کتاب و کتابخوانی

اهمیت کتاب و کتاب خوانی در اسلام

کتاب و کتاب خوانی در اسلام از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ در منابع دینی تاکید فراوانی بر مطالعه کتاب شده و سیره علما و بزرگان دین، همواره بر کتاب خوانی و توصیه به مطالعه کتاب بوده است. مطالعه کتاب برکات زیادی در اندیشه و روح انسان داشته و نقش سازنده و تاثیر گذاری در هدایت، سعادت، و پیشرفت او دارد. کتاب و دانش بنابر تعابیر پیشوایان دین ما، بهترین مونس، راهنما، زداینده جهل، قوّت جسم، حیات دلها و روشنی دیدگان است. کتاب همان «مایسطرون» است که خداوند در کنار «قلم» به آن سوگند یاد کرده است: «ن وَالْقَلَمِ وَ مَا یَسْطُرُونَ»(1)؛ (نون سوگند به قلم و آنچه می‌نویسند).

قرآن به عنوان راست ترين سخن، رساترين پند و زيباترين حكايتی که در قالب کتاب از طرف خدا وند برای هدایت انسان ها نازل شده است(2)، دانایی و جهل را با هم برابر نمی داند: «هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ»(3)؛ (آیا آنان که می‌دانند با آنان که نمی‌دانند برابرند؟ تنها خردمندان متذکر می شوند). برای گریز از خفّت و ذلّت نادانی باید کتاب خواند؛ چرا که کتاب چشمه علم است و مطالعه آن بهترین راه نیل به دانایی و کسب برتری و فضیلت است.

همچنین روایات فراوانی از اهل بیت(علیهم السلام) در باره علم آموزی و مطالعه رسیده که بیانگر ارزش و اهمیت این امر می باشد. به عنوان نمونه امام على(علیه‏ السلام) می فرماید: «اِنَّ العِلمَ حَیاةُ القُلوبِ وَ نورُ الابصارِ مِنَ العَمى وَ قُوَّةُ الابدانِ مِنَ الضَّعفِ»(4)؛ (به راستى که دانش، مایه حیات دل‏ها، روشن کننده دیدگان کور و نیروبخش بدن‏هاى ناتوان است).

آن امام همام ارزش انسان را به علم و یادگیری دانش می داند و می فرماید: «یا مُؤمِنُ اِنَّ هذَا العِلمَ وَ الاَدَبَ ثَمَنُ نَفْسِکَ فَاجْتَهِد فى تَعَلُّمِهِما ، فَما یَزیدُ مِنْ عِلْمِکَ وَ اَدَبِکَ یَزیدُ فى ثَمَنِکَ وَ قَدْرِکَ ، فَاِنَّ بِالْعِلْمِ تَهْتَدى اِلى رَبِّکَ وَ بِالاَدَبِ تَحْسِنُ خِدْمَةَ رَبِّکَ وَ بِأَدَبِ الْخِدْمَةِ یَسْتَوجِبُ الْعَبْدُ وَلایَتَهُ وَ قُرْبَهُ ، فَاقْبَلِ النَّصیحَةَ کى تَنْجُوَ مِنَ الْعَذابِ»(5)؛ (اى مؤمن! به تحقیق این دانش و ادب بهاى جان توست پس در آموختن آن دو بکوش که هر چه بر دانش و ادبت افزوده شود ارزش تو بیشتر مى‏ شود؛ زیرا با دانش به پروردگارت راه مى‏ یابى و با ادب به پروردگارت خوش خدمتى مى‏ کنى و با ادب در خدمت‏ گزارى، بنده سزاوار دوستى و نزدیکى به او مى‏ شود . پس [این] نصیحت را بپذیر تا از عذاب بِرَهى).

امیر المؤمنین(علیه‏ السلام) در راستای تبیین جایگاه کتاب در علم آموزی و توصیه به مطالعه آن، کتاب را بهترین یار و مونس دانشمندان بر می شمارد: «الْكُتُبُ بَسَاتِينُ‏ الْعُلَمَاءِ»(6)؛ (کتابها بوستانهای دانشمندان است). و در کلامی دیگر، یاد آور می شود که آسایش و آرامش در پناه کتاب به دست می آید: «مَنْ تَسَلَّى بِالْكُتُبِ لَمْ‏ تَفُتْهُ‏ سَلْوَةٌ»(7)؛ (هرکس که با کتابها آرامش یابد. راحتی و آسایش از او سلب نمی گردد). نیز آن حضرت از کتاب به عنوان گوینده ای نیک یاد می کند: «نِعْمَ‏ الْمُحَدِّثُ‏ الْكِتَابُ»(8)؛ (کتاب نیکو گوینده ای است).

امام صادق(علیه السلام) نیز به یکی از شاگردانش به نام مفضل درباره اهمیت کتاب این گونه فرمودند: «تَأَمَّلْ يَا مُفَضَّلُ ... كَذَلِكَ الْكِتَابَةُ الَّتِي بِهَا تُقَيَّدُ أَخْبَارُ الْمَاضِينَ لِلْبَاقِينَ وَ أَخْبَارُ الْبَاقِينَ لِلْآتِينَ وَ بِهَا تُخَلَّدُ الْكُتُبُ فِي الْعُلُومِ وَ الْآدَابِ وَ غَيْرِهَا وَ بِهَا يَحْفَظُ الْإِنْسَانُ ذِكْرَ مَا يَجْرِي بَيْنَهُ وَ بَيْنَ غَيْرِه»‏(9)؛ (اى مفضّل! بنگر ... كتابت و نوشتن نيز مخصوص انسان است. با نوشتن، اخبار گذشتگان براى حاضران و اخبار حاضران براى آيندگان حفظ و منتقل مى‏ شود. با نوشتن، دانشها و علوم و آداب مختلف در قالب نوشته ‏ها و كتابها جاودان و ماندگار مى‏ مانند. با نوشتن، حساب و كتاب و روابط بين انسانها در معاملات ثبت مى‏ شود).

کتاب و کتاب خوانی در کلام رهبر انقلاب

حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظّم انقلاب درباره اهمیت مطالعه می فرمایند: کتاب خوانى را باید جزو عادات خودمان قرار دهیم. به فرزندانمان هم از کودکى عادت بدهیم کتاب بخوانند؛ مثلاً وقتى مى ‌خواهند بخوابند، کتاب بخوانند. یا وقتى ایام فراغتى هست، روز جمعه‌اى هست که تفریح مى‌کنند، حتماً بخشى از آن روز را به کتاب خواندن اختصاص دهند. در تابستان‌ها که نوجوانان و جوانان محصّل، تعطیل‌ اند حتماً کتاب بخوانند. کتاب‌ هایى را معیّن کنند، بخوانند و تمام کنند. افرادى که کار روزانه دارند مثلاً کارمند ادارى، کارگر، کاسب و یا کشاورز هستند وقتى به خانه مى‌آیند، بخشى از زمان را گرچه نیم ‌ساعت براى کتاب خواندن بگذارند. چقدر کتاب‌ ها را در همین نیم ‌ساعت‌ ها مى‌شود خواند! بنده دوره‌ هاى بیست جلدى و بیست و چند جلدى کتاب را در همین فاصله‌ هاى ده دقیقه، بیست دقیقه و یک ربع ساعته خوانده‌ ام. پشت این کتاب‌ ها را هم یادداشت مى‌کنم که معلوم باشد. شاید صدها جلد کتاب را همین‌ طور در این فاصله‌ هاى کوتاه ده دقیقه ‌اى خوانده‌ ام. بسیارى از افراد را هم مى‌شناسم که این گونه ‌اند.(10)

رهبر انقلاب همچنین می فرمایند: براي يك ملت، خسارتي بزرگ است كه افراد آن با كتاب سر و كار نداشته باشند و براي يك فرد، توفيق عظيمي است كه با كتاب مأنوس و همواره در حال بهره گيري از آن- يعني آموختن چيزهاي تازه- باشد.(11)

پی نوشت:

(1). سوره قلم، آیه 1.
(2). من لایحضر الفقیه، شیخ صدوق، محمد بن على،‏ تحقیق:‏ غفارى، على اكبر، دفتر انتشارات اسلامى،‏ قم‏، ‏1413ق‏، چاپ دوم، ج 4، ص402.
(3). سوره زمر، آیه ۹.
(4). امالى، شیخ صدوق، محمدبن علی، كتابچى،‏ تهران،‏ 1376 ش،‏ چاپ ششم،‏ ص ۶۱۶ ، ح ۱.
(5). بحار الانوار، مجلسى، محمد باقر،‏ محقق/ مصحح: جمعى از محققان‏، دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403ق‏، چاپ دوم‏، ج۱، ص۱۸۰، ح ۶۴.
(6). عيون الحكم و المواعظ، ليثى واسطى، على بن محمد، محقق/ مصحح: حسنى بيرجندى، حسين،‏ دار الحديث‏، قم، ‏1376ش،‏ چاپ اول، ص، 17.
(7). عيون الحكم و المواعظ، همان، 456.
(8). همان، ص494.
(9). توحيد المفضل، مفضل بن عمر، محقق/ مصحح: مظفر، کاظم، انتشارات داوری، قم، چاپ سوم، بى تا، ص79.
(10). مصاحبه مقام معظم رهبری پس از بازدید از سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب، 19/ 2/ 1369.
(11). پيام مقام معظم رهبری به مناسبت آغاز هفته كتاب، 4/1/ 1371.

منبع: makarem.ir