رهروان ولایت ـ خودشناسی اولین گام در راه خودسازی و تهذیب نفس می‌باشد؛ البته نه خودشناسی شناسنامه‌ای، بلکه شناخت بعد واقعی خود در جهان و این که انسان پرتوی از عالم ربوبی است.
ما از دو راه می‌توانیم خودمان را بشناسیم؛ یکی در ابتدای راه خودسازی است که لازمه حرکت انسان به سمت الله می‌باشد و دیگری در پایان راه که در نتیجه سیر و سلوک برای انسان حاصل می‌شود. مرحله اول را خودشناسی و مرحله دوم را معرفت نفس می‌گویند.
ویژگی معرفت نفس این است که یک تجربه شخصی بوده و سالک در اثر ریاضت و تقوا، به این حالت دست می‌باید. این حالت به دلیل شخصی بودن، برای خود سالک قابل توضیح نیست و نتیجتا از سوی دیگران نیز قابل درک نخواهد بود. ما از طریق مطالعه آثار این معرفت، پی می‌بریم که فرد به مرتبه‌ای از علم شهودی دست یافته است.
خودشناسی نوعی محاسبه نفس نسبت به داشته‌ها و نداشته‌هاست؛ شناخت توانایی‌های نفس و ارزش‌های وجودی‌مان که خداوند متعال در نهادمان قرار داده است. از این رو فرد با محاسبه نفس در‌می‌یابد که چه مقدار از استعدادهای خود را شکوفا نموده و تا کجا در مسیر خداوند متعال پیش رفته است. این مرحله، مرحله ارزشیابی خود است. آیا توانسته‌ایم رضایت خدا را نسبت به خود جلب کنیم؟ آیا زندگی ما در مسیر قرب الهی بوده است یا نه؟
در خودشناسی باید جزء به جزء اندیشه، اخلاق و رفتارمان را مورد بررسی قرار دهیم. ابتدا باید ببینیم به چه چیزی واقعا ایمان داریم. چرا که بدون باور عمیق دینی، یارای حرکت در مسیر سخت خودسازی نخواهیم بود.
در گام بعدی باید صفات اخلاقی خود را بررسی کنیم. رذایل و فضایل تحقق یافته در درونمان را بررسی کرده و نسبت به رفتار فردی و اجتماعی مان مطالعه کنیم. باید ببینیم آیا کیفیت و نوع رفتار و معاشرت‌مان مطابق عقل و شرع می باشد یا نه.
در خودشناسي کميت و کيفيت خدايي شدن ابعاد وجودي و شخصيتي انسان بررسي مي‌شود تا در مرحله خودسازي هر چه غير خدايي است از درون انسان پاکسازي شده و انگيزه‌ها، کنش و منش الهي جايگزين آن شود.