برخی گمان می‌کنند که معنای آیه «لا اکراه فی الدین» مربوط به نفی تحمیل عقیده می‌باشد و ارتباطی با تکالیف روزمره ندارد؛ اما چنین نبوده و انسان همانگونه که در انتخاب اسلام، دارای اراده است، در انجام تکالیف روزمره نیز دارای اراده می‌باشد و می‌تواند با سرپیچی از دستورات خدا، آنها را انجام ندهد.
دین اسلام آخرین و کامل‌ترین دین و قانون برای هدایت انسان و به سعادت رساندن او می‌باشد. ظهور تمام ادیان آسمانی و ابراهیمی به ویژه اسلام در حالی صورت پذیرفته که مخاطب اصلی این ادیان یعنی انسان‌ها، دارای عنصر اختیار و اراده می‌باشند. انسان می‌داند که می‌تواند در هر مسیری که خواست، قدم بگذارد و زندگی خود را سپری کند. اینجا همان نقطه‌ای است که خداوند به عنوان آفریدگار و یک مربی مهربان، به انسان یک پیشنهاد خاص می‌دهد.
خداوند به واسطه نمایندگان معصومش یعنی پیامبران و امامان علیهم‌السلام به انسان‌ها پیشنهاد می‌کند که اگر می‌خواهند در دنیا به آرامش و آسایش برسند و همچنین در سفر ابدی به آخرت، هیچ دغدغه و نگرانی نداشته باشند، از هر آنچه که دین اسلام دستور می‌دهد و توصیه می‌کند، پیروی کنند. ناگفته پیداست که در این پیشنهاد، هیچ نشانی از اجبار و تحمیل بر انسان‌ها وجود ندارد.
انسان بر خلاف حیوانات، دارای قدرت تحلیل و اندیشه عقلانی است. همانگونه که انسان پیش از انجام هر معامله و تجارتی، جوانب کار را سنجش می‌کند و پیامدهای آن را در نظر می‌گیرد و سپس اقدام می‌کند، عقل سالم و فطرت پاک به انسان توصیه می‌کند که نسبت به خویشتن و سرنوشت زندگی، اهمیت قائل شده و در مورد آنچه که اسلام وعده داده و توصیه می‌کند، تحقیق و جست‌وجو کند.
حال اگر کسی پس از تحقیق و بررسی به حقانیت اسلام و تعالیم آن پی برد، بر اساس توصیه عقل، لازم است که مسیر صحیح را انتخاب کرده و طبق آن زندگی خود را سامان دهد. در همین شرایط، انسان همچنان دارای اختیار و انتخاب است؛ یعنی ممکن است به حقانیت اسلام پی برده باشد، اما مسلمان بودن را انتخاب نکند. طبیعی است که چنین شخصی با توجه به اراده و انتخابش، این گزینه را ترجیح می‌دهد.
مرحله دیگر آن است که کسی به حقانیت اسلام پی می‌برد و تصمیم می‌گیرد که مسلمان شود. دین اسلام بدون تعارف و واهمه از کسی و به صورت کاملا منطقی اعلام کرده که هر کسی پس از اسلام آوردن، موظف است که بعضی تکالیف را انجام دهد. ایمان قلبی و درونی برای مسلمان بودن لازم است اما کافی نیست و نشانه مسلمانی، به انجام اعمال روزمره می‌باشد.
شخص مسلمان نیز چه او تازه مسلمان شده باشد و چه دارای والدین مسلمان باشد، در همین وضعیت، خود را توانا و مختار بر انجام تکالیف می‌داند و برای او کاملا واضح است که می‌تواند از دستورات اسلام سرپیچی کند. او با قدرتی که خدا در نهادش قرار داده، به راحتی می‌تواند دستوراتی را که خدا صادر کرده، نادیده بگیرد.
تمام آنچه بیان شد، خلاصه‌ای از مفهوم آیه «لا اِکراهَ فی الدّین»[1] بود. آیه‌ای که به روشنی در حال بیان قدرت انتخاب و اختیار در انسان‌ها به سوی بهشت و یا جهنم می‌باشد؛ هر انسانی چه پیش از ورود به اسلام و چه پس از آن، همواره دارای اختیار و انتخاب است و در شرایط عادی، می‌تواند هر کاری که خواست انجام دهد.
پی‌نوشت:
[1]. بقره، 256.