رهروان ولایت ـ چرا پيامبر(صلى الله عليه وآله) چندين همسر داشت؟ سوالی که شاید به خاطر تکرار و شنیده شدن آن، حتی برای متدینین هم گاهی تبدیل به شبهه و سوال شده باشد.
درباره علت ازدواج هاى متعدد پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله) و فراوانى همسران وى كه دستاويز تهمت هاى ناجوانمردانه مستشرقان نيز[1]، بوده اند. به نكات ذيل اشاره مى كنيم:
1. يكى از ويژگى هاى اختصاصى رسول اللَّه (صلى الله عليه و آله)، امكان ازدواج بيش از چهار همسر به صورت عقد دائم بود.[2] كه ديگران در اين ويژگى، شريک نبودند؛ البته اين عدم محدوديت، بيش از ده سال دوام نيافت و پس از آن، ازدواج تازه براى آن حضرت تحريم شد.[3] كه آيه 52 سوره احزاب، بدان اشاره دارد. از اين رو، آزادى ازدواج نامحدود در يک دوره ده ساله، همگان را به رمز گشايى اين حكمت الهى سوق مى دهد.
2. تعدد زوجات و همسران در آن زمان، در منطقه عربستان، يک امر عادى و متداول بود و مختص به رسول خدا نبود و با مسائل هر زمان و مكان، بايد با توجه به معيارها و استانداردهاى همان زمان و مكان، نگاه كرد. رسول خدا(صلى الله عليه و آله) با بسيارى از رسوم زمان خود كه در تضاد با اهداف و اصول تربيتى اسلام نبودند، مخالفتى نكرد؛ بلكه با واقع گرايى با آنها رو به رو شد تا كم كم آنها را تصحيح كرد و يا از اساس، برطرف ساخت.
3. حقوق زن در دوره تاريک جاهلى، دستخوش هوسرانى مرد قرار گرفته بود و اين حقوق نابود شده، به دست پيغمبر، زنده شد و زن به مقام خويش نايل گرديد؛ بدان حد كه يكى از آخرين توصيه هاى پيامبر، رعايت جايگاه زن بود و فرمود: «اللَّه اللَّه فى النساء».
4. پيامبر در سن 25 سالگى با خديجه كبرى كه 28 ساله بود، ازدواج كرد و دوران جوانى و ميان سالى را با او گذراند و تا 50 سالگى، يعنى سال دهم بعثت، فقط با آن بانوى بزرگ زيست و تا هنگام درگذشت حضرت خديجه، با كسى ازدواج نكرد. از اين رو، اگر او شهوت ران بود، با زنى مسن تر از خود وصلت نمى كرد و 25 سال آغازين زندگى زناشويى و شور جوانى را با او نمى گذرانيد و يا همزمان با زنانى ديگر، پيوند زناشويى مى بست.
5. اگر سخنى در باره ازدواج هاى متعدد مطرح است، درباره مقطع پس از رحلت نخستين همسر پيامبر است؛ زيرا ازدواج هاى متعدد او در 13 سال آخر عمر، يعنى در حد فاصل سنين 50 تا 63 سالگى رخ داد؛ دوره اى كه سال هاى پايانى اقامت در مكه و دوران اقامت در مدينه را شامل مى شود. به طور قطع، آن ازدواج ها، عوامل گوناگون دينى، سياسى، اجتماعى و اقتصادى داشت و براى حل مشكلات جارى بود؛ زيرا سن 50 سالگى، اقتضايى براى خوش گذرانى جنسى مرد ندارد. علاوه بر اين، بسيارى از زنانى كه پيامبر با آنان ازدواج كرد، بيوه بودند؛ جز يك نفر و اكثراً از جهت سنى بالا و حتى پير بودند و برخى بارها با ناسازگارى ها و حسادت هاى زنانه، پيامبر(صلى الله عليه و آله) را مى آزردند.[4] معلوم است كه اين روش و اين نوع ازدواج، روش شهوت رانان نيست.
با اين محاسبه، يك انسانِ محقق دورانديش، نمى تواند براى آن حضرت، انگيزه هاى شهوانى در نظر بگيرد؛ چون ازدواج هاى متعدد، هنگامى ناپسند است كه بر محور اميال جنسى استوار باشد كه درباره پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله)، چنين برداشتى، ناصواب است. همچنين انسان هاى شهوت ران و تنوع طلب، معمولاً از ازدواج هاى دائم شانه خالى مى كنند و به كامرانى هاى گذرا و آنى مى پردازند؛ در حالى كه در زندگى پيامبر، چنين امرى مشاهده نشد.
6. علت ازدواج هاى پيامبر(صلى الله عليه و آله) را در موارد ذيل، مى توان تحليل كرد:
الف) اجراى حكم الهى و زدودن افكار غلط جاهلى؛ مانند ازدواج با زينب دختر جحش.
ب) تقويت جايگاه اجتماعى زنان آسيب ديده، همچون زنان بيوه و اسير و رفع تلقى منفى عصر جاهلى در كم ارزش بودن يا بى ارزش جلوه دادن آن زنان (در اين دوره، همه زنان پيامبر جز عايشه بيوه بودند).
ج) دلجويى از زنان، به دليل آسيب هايى كه آنان به خاطر پذيرش اسلام، متحمل شدند؛ مانند ازدواج با ام حبيبه.
د) يك حركت سياسى و برقرارى پيوند با قبايل و طوايف بزرگ عرب و جلب پشتيبانى آنان؛ چون پيوند با عايشه.
ه) محافظت و تأمين زندگى بيوه زنان درمانده و فقير و يتيمان به جاى مانده؛ مانند ازدواج با ام سلمه و زينب، دختر خزيمه.
و) نشان دادن عظمت، شكوه و قدرتمندى اسلام و مسلمين؛ مانند ازدواج با صفيه.
ز) حفظ آنان از خطرات جانى؛ مانند وصلت با سوده.
ح) آزادسازى اسيران و بردگان؛ مانند ازدواج با جويريه[5]
7. آيا پيامبر مى توانست بين اين همه همسر، عدالت برقرار كند، به اين نكته اشاره مى كنيم كه با توجه به شرايط زندگى خانوادگى در آن زمان و نبود تجمل هاى امروزى و روحيه و اخلاق بسيار عظيم و با كرامت رسول خدا(صلى الله عليه و آله)، مسئله به راحتى قابل درک است. به گفته عايشه، رسول خدا (صلى الله عليه و آله) همواره در تقسيم (اوقات و حقوق همسرانش)، به عدالت رفتار مى كرد.[6]رسم پيامبر اين بود كه هيچ يک از ما را بر ديگرى ترجيح نمى داد؛ با همه به عدالت و تساوى كامل رفتار مى كرد و كمتر روزى اتفاق مى افتاد كه به همه زنان خود سر نزند و احوال پرسى و تفقد نكند.[7]
پيامبر اكرم(صلى الله عليه و آله) حتى در بيمارى اى كه منجر به رحلت وى شد و توانايى حركت نداشت، عدالت را با كمال دقت اجرا مى كرد. از اين رو، هر روز بسترش را از اتاقى به اتقاق ديگر منتقل مى كرد تا آن كه يک روز همه را جمع كرد و اجازه خواست در اتاق يكى از آنان باشد و همه اجازه دادند.[8]
8. در پايان، با اذعان بر محوريت مستشرقان در نشر شبهات و اتهامات درباره تعدد زوجات پيامبر(صلى الله عليه و آله)، اقرار و اعتراف چهره هاى ديگرى از مغرب زمين، دراين باره شنيدنى است:
الف) جان ديون پورت انگليسى مى گويد: با اين كه در آن زمان، زياد زن گرفتن كار بدى نبود، ولى با اين حال، حضرت محمد(صلى الله عليه و آله) تا پنجاه سالگى با يك زن زندگى كرد و تا خديجه زنده بود، زن ديگرى نگرفت. آيا ممكن است كسى شهوت ران باشد و هيچ مانعى هم براى زن گرفتن در كار نباشد، با اين حال، با يک زن زندگى كند؛ آن هم با زنى كه سن بالايى داشته باشد.[9]
ب) توماس كارلايل مى گويد: به رغم دشمنان، حضرت محمد(صلى الله عليه و آله)، هرگز شهوت پرست نبود و اين تهمت، بى انصافى است.همان.
ج) گيورگيو مى گويد: محمد(صلى الله عليه و آله) در سال 595 ميلادى ازدواج كرد و زندگى خانوادگى او، نمونه زهد، تقوا و پاكى بود. او همانند ابراهيم، نوح و يعقوب، در محيطى ساده و بى آلايش زندگى مى كرد.
در رابطه با همسران پيامبر اسلام(ص) گفتنی است:
اولين همسر حضرت محمد (ص) حضرت خديجه (س) است و در بيست و پنج سالگی با او ازدواج کرد و مدت بيست سال با هم زندگی کردند. تا حضرت خديجه (س) زنده بود، آن حضرت با هيچ زنی ازدواج نکرد. از اين که حضرت محمد(ص) در سن بيست و پنج سالگی ازدواج می کند و تا سن پنجاه و سه با هيچ دختر و زنی ازدواج نمی کند و به همان زن اول اکتفا می کند، به دست می آوريم که ایشان، مانند برخی از مردها، شهوتران و دنياپرست نبوده است چون اگر کسی شهوتران باشد، بايد در همان دوران جوانی و ميانسالی با دختران و زنان متعددی ازدواج بکند و گرنه در سن بالا حوصله شهوترانی و توانايی عياشی نخواهد داشت.
اصولا تاريخ زندگی پيامبر نشان می دهد که آن حضرت از اول تا آخر عمر، مانند شهوترانان نبود و حتی در آن زمان هم که پيامبر پس از وفات حضرت خديجه (س) همسران متعددی گرفت، مورد اعتراض مردم نبود چون انان به خوبی می دانستند که حضرت محمد(ص) انسان درست و پاکی است و هيچگونه شهوترانی در او نيست. بر اين اساس، ما اگر به حضرت محمد (صلى الله عليه و آله) به چشم يک انسان متعارف نگاه کنيم و او را پيامبر به حساب نياوريم باز هم او را يک انسان درست خواهيم يافت و در زندگی او هيچگونه شهوترانی نخواهيد ديد. اين نکته را هم به خاطر داشته باشيم که در آن عصر تعدد ازدواج قبحی نداشت و بسياری از مردها دارای همسران متعدد بودند. ابوبکر، عمر بن خطاب و بسياری ديگر دارای همسران متعدد بودند و تعدد همسر برای آنان عيب، قبح و زشتی نداشت. اگر پيامبر اسلام در دوره جوانی همسران متعددی اختيار می کرد در نظر مردم کار زشی نکرده بود ولی با اين حال آن حضرت در دوره جوانی به يک همسر اکتفا کرد.[10]
---------------
پی نوشت:
[1]محمد حسين هيكل، حياه محمد، ص 315 و 325.
[2]مجمع البيان، ج 8، ص 364.
[3]سيد محمد حسين طباطبايى، فرازهايى از اسلام، ص 174.
[4]رجوع کنید: تحريم (66)، آيه 1 - 5.
[5].ر.ك: الميزان، ج 4، ص 195 ؛ علامه طباطبايى، بررسى هاى اسلامى، ص 132 - 139؛ مؤسسه در راه حق، نگرشى كوتاه به زندگى پيامبر اسلام، ص 29؛ رسولى محلاتى، تاريخ انبياء، ج 3، ص 475.
[6]سنن ابن ماجه، ج 1، ص 633.
[7]سنن ابى داود، ج 1، ص 474.
[8]مرتضى مطهرى، نظام حقوق زن در اسلام، ص 350؛ الميزان، ج 4، ص 195.
[9]عقيقى بخشايشى، همسران پيامبر، ص 78.
نظرات
کسانی که به تعدد ازدواج پیامبر شکایت دارند ، اگر مرد هستید بروید چند تا زن بگیرید. اکثر ما توان داشتن چند تا زن را دریک زمان به شرط رعایت عدالت نداریم. دقت کنید که ازدواج با اینکه کسی معشوقه داشته باشد بسیار متفاوت است و ازدواج تعهدات ضمنی فروانی را بدنبال میاورد که بخاطر آن بسیاری از تعدد ازواج میگذرند.
ضمن اینکه دراینجا آیه ای که ازدواج جدید را برپیامبر حتی باوجود از دست دادن همسران قبلی ممنوع کرده ذکر نشده است.آيه 52 سوره «احزاب» شان نزول این آیه اینست که اعراب تمایل داشتند دختران خود را به دلایل مختلف منجمله سیاسی به غقد رسول خدا دربیاورند و این آیه برای جلوگیری از تحمیل این موضوع نازل شد. یعنی این آیه گواه آنست که علت تعدد ازواج پیامبر فشار اعراب بوده و نه چیز دیگر.