فلسفه اصلی تحریم شراب

بسم الله الرحمن الرحیم

فلسفه اصلی تحریم شراب

عمل نوشیدن مسکرات(امور مست کننده) از میان کلیه گناهان کبیره معرفی شده در دین مبین اسلام، به عنوان بزرگترین گناه قلمداد می شود که در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام از آن به عنوان ام الفواحش و ام الخبائث و ریشه کلیه بدی ها عنوان شده است، چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:((الخمر أم الفواحش وأكبر الكبائر، ومن شرب الخمر ترك الصلاة ووقع على أمه وعمته وخالته )).(۱)امام صادق علیه السلام در بیان نقش شرابخواری در گسترش فساد و گناهان در جامعه فرمودند:((شُرْبُ الخَمرِ مِفْتاحُ کُلِّ شَرٍّ، و شارِبُ الخَمرِ مُکَذِّبٌ بکِتابِ اللّهِ عزّ و جل و لَو صَدّقَ کِتابَ اللّهِ حَرَّمَ حَرامَهُ.)).(۲) شرابخواری کلید هر بدی است و شراب خوار، کتاب خداوند عزّ و جلّ را دروغ می‌شمارد، زیرا اگر آن را باور داشت، حرام آن را بر خود حرام می‌دانست.

سوالی که در نوشتار پیش رو مطرح می شود این است که؛ چرا شدت نهی در شرابخواری بیشتر از هر معصیت دیگری بوده و روایات بی شماری در مذمت آن ذکر شده است؟به تعبیر دیگر فلسفه حقیقی تحریم شراب چیست؟

برای فهم بیشتر پاسخ پرسش مذکور، در ابتدا مقدمه ای ذکر می شود:

مقدمه

برای نفس ناطقه ی انسان چهار قوه به نامهای؛ عقلیه،غضبیه، شهویه و وهمیه می باشد که مسئولیت بقاء و رهبری نفس انسان در عالم ناسوت را برعهده دارند.(۳)شأن و عملکرد قوه ی عقلیه ادراک کلیات و حقائق امور، و مبدء حرکت فکری، و تمییز بین امور خیر و شر است. و قوه ی عاقله در نفس انسان اشتیاق بررسی حقائق اشیاء را ایجاد می کند.(۴)اما قوه ی غضبیة مبدأ غضب، و جرأت و شجاعت برای دفع خطرات از نفس است، و شوق تسلط و بر انسانها ر ا در نفس انسان ایجاد  می کند.(۵)قوه ی غضبیه مبدأ دفع ضرر و امور غیر ملائم از بدن است که از آن تعبیر به قوه ی دافعه نیز می شود.(۶)قوه ی شهویه مبدأ طلب اشتیاق منافع و لذت های حسی و بدنی نظیر خوردن و آشامیدن، آمیزش جنسی و دیگر امور حسیه ی باشد(۷)و به تعبیری قوه ی شهویه امور نافع و ملائم برای بدن را جذب می کند،(۸)که از آن به قوه ی جاذبه هم تعبیر می شود. اما قوه ی وهمیه، بر خلاف قوه ی عاقله معانی جزئیه را ادراک می کند (۹)وکلیه ی فضائل اخلاقی از چهار صفت عدالت، حکمت،  عفت و شجاعت سرچشمه می گیرد و در صورتی هیئات کلیه ی صفات اخلاقی در نفس انسان شکل می گیرد  که نفس انسان تحت رهبری عقل نظری قرار گیرد  و عقل نظری پس از آنکه بر قوه ی شهویه و غضبیه مسلط گردید، هر یک از قوای مذکور به تعادل می رسند و صفت شجاعت و حکمت در نفس انسان شکل می گیرد.

حال اگر، قوه ی عقلیه ضعیف شده و در تحت سیطره ی قوه ی شهویه و غضبیه قرار گیرد در این صورت، کلیه صفات ناپسند نظیر تکبر، خَم، شهوتپرستی، ظلم، ریا، نخوت وغیره در نفس انسان شکل می گیرد و انسان از حیث رفتاری مشابه دیگر گروه حیوانات می شود، از این رو، برای کنترل قوای نفس و تعادل میان آن، قدرت عقل و تفکر کنترل قوای حیوانی نفس انسان یعنی؛ شهوت و غضب را در اختیار می گیرد، در اهمیت عقل انسان همین کافیست که دین اسلام از عقل به عنوان حجت درون نام برده است، چنانچه امام موسی بن جعفر علیه السلام فرمودند:((يَا هِشَامُ إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُولُ)).(۱۰)

با توجه به مطالب فوق چنین نتیجه گرفته می شود که؛ عقل به عنوان شاخصه اصلی هویت انسان و وجه تمایز انسان با سایر حیوانات می باشد و خدای متعال بواسطه عقل حجت ها را بر مردم کامل گردانید و انسان در سایه عقل پذیرای مکتب نقل و رسالت انبیاءالهی می شود.

در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم دلائل مختلفی برای حرمت نوشیدن شراب ذکر شده است که از جمله آن، زوال عقل و توقف عملکرد عقل بعد از خوردن شراب می باشد، چنانچه امیرالمومنین علی علیه السلام می فرماید:((فَرضَ اللّهُ......... تَرْکَ شُرْبِ الخَمرِ تَحْصینا للعَقلِ.)).(۱۱)خداوند برای حفظ عقل، ترک شرابخواری را واجب گردانید.

امام صادق علیه السلام در پاسخ به سؤال مفضّل از علّت تحریم شراب فرمود:((حَرّمَ اللّهُ الخَمرَ لِفِعْلِها و فَسادِها، لأنّ مُدْمِنَ الخَمرِ تُورِثُهُ الارْتِعاشَ، و تَذهَبُ بنُورِهِ، و تَهْدِمُ مُرُوّتَهُ، و تَحْمِلُهُ علی أنْ یَجْتَرئَ علی ارتِکابِ المَحارِمِ، و سَفْکِ الدِّماءِ، و رُکوبِ الزِّنا، و لا یُؤمَن إذا سَکِرَ أنْ یَثِبَ علی حُرَمِهِ و لا یَعْقِلُ ذلکَ، و لا یَزیدُ شارِبَها إلاّ کُلَّ شَرٍّ.)).(۱۲)خداوند شراب را به علّت تأثیر بد و فسادی که به وجود می‌آورد حرام کرد ؛ زیرا میگسار دچار رعشه [در اندام ]می شود، و شراب نورانیت و جوانمردی و مروتش را از بین می‌برد و او را در ارتکاب کارهای حرام و خونریزی و زنا، گستاخ می‌کند و این خطر برایش وجود دارد که چون مست و لا یعقل شود به محارم خود تجاوز کند. شراب بر شراب خوار جز شر و بدی نمی افزاید. امام صادق علیه السلام در روایت مذکور به مضرات مادی و اخروی شراب در قالب مواردی همچون، ایجاد رعشه در بدن، از بین رفتتن خصلتهای نیک نفسانی، گستاخی در ارتکاب معاصی تصریح فرمودند که همه موارد مذکور به توقف عملکرد عقل بر می گردد، چنانچه در پایان حدیث نیز به آن اشاره فرمودند.

امام رضا علیه السلام در بیان فلسفه تحریم شراب فرمودند،((حَرّمَ اللّهُ الخَمرَ لِما فیها مِن الفَسادِ، و مِن تَغْییرِها عُقولَ شارِبِیها، و حَمْلِها إیّاهُم علی إنْکارِ اللّهِ عزّ و جلّ، و الفِرْیَةِ علَیهِ و علی رُسُلِهِ، و سائرِ ما یکونُ مِنهُم مِن الفَسادِ و القَتلِ.)).(۱۳)خداوند شراب را حرام فرمود ؛ زیرا شراب تباهی می‌آورد، عقل شراب خواران را دگرگون می‌کند و آنان را به انکار خدای عزّ و جلّ و دروغ و تهمت بستن به او و پیامبرش وا می‌دارد و دیگر اعمالی چون تبهکاری و قتل که از شراب خواران سر می‌زند.

منابع

۱.متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، ج۵، ص۳۴۹/ ۱۳۱۸۲.

۲مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۴۰/ ۴۸.

۳.نراقی، محمد مهدی، جامع السعادات،ج1، ص۶۱.

۴.شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، ص61.

۵. شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، ص61.

۶. ایجی، میر سید شریف، شرح المواقف، الشریف الرضی، ج6، ص130.

۷. شهید ثانی، زین الدین بن علی، رسائل الشهید الثانی، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیة، ص61.

۸. تفتازانی، سعد الدین، شرح المقاصد، ج3، ص346؛ ایجی، میر سید شریف، شرح المواقف، الشریف الرضی، ج6، ص130.

۹.استرابادی، محمد جعفر، البراهین القاطعة،موسسه بوستان کتاب، ج1، ص375.

۱۰.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی،اسلامیه، ج۱، ص۱۶/ ۱۲.

۱۱.سید رضی، نهج البلاغه، حکمت ۲۵۲.

۱۲.صدوق، محمد بن علی، علل الشرائع، مکتبه الحیدریه، ج۲ص۴۷۶/ ۲.

۱۳.صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(علیه السلام)، ج۲، ص۹۸/ ۲.