حقوق برابر انسانها در اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

حقوق برابر انسانها در اسلام

دین مبین اسلام بر پایه آموزه های قرآن کریم و روایات معصومین علیهم السلام بر اصل تساوی حقوق انسانها و عدم برتری بین رنگ پوست، نژاد و جایگاههای اجتماعی تاکید و بر تقوا و پرهیزگاری به عنوان ملاک اخروی برتری میان انسانها تصریح شده است،خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((وَمَا کَانَ النَّاسُ إِلَّا أُمَّةً وَاحِدَةً فَاخْتَلَفُوا ۚ)).(۱)(در آغاز) همه مردم جز امّت واحدی نبودند. سپس اختلاف کردند.

خدای متعال در آیه ای دیگر از قرآن کریم علاوه بر تصریح بر وجود امت واحد در زمان آغازین خلقت به بعثت پیامبران عظام به هدف اجرای حق و رفع اختلاف طبقاتی در جامعه و یکسان سازی مردم اشاره می فرماید:(( کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنذِرِینَ وَأَنزَلَ مَعَهُمُ الْکِتَابَ بِالْحَقِّ لِیَحْکُمَ بَیْنَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ ۚ وَمَا اخْتَلَفَ فِیهِ إِلَّا الَّذِینَ أُوتُوهُ مِن بَعْدِ مَا جَاءَتْهُمُ الْبَیِّنَاتُ بَغْیًا بَیْنَهُمْ ۖ فَهَدَی اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا لِمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ مِنَ الْحَقِّ بِإِذْنِهِ ۗ وَاللَّهُ یَهْدِی مَن یَشَاءُ إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ)).(۲)مردم (در آغاز) امت واحدی بودند. (بتدریج جوامع و طبقات پدید آمد و اختلافاتی پیدا شد. در این حال) خداوند، پیامبران را برانگیخت. تا مردم را بشارت و بیم دهند و کتاب آسمانی را، که به سوی حق دعوت می کرد، با آنها نازل نمود. تا در میان مردم، درباره آنچه اختلاف داشتند، داوری کند. تنها (گروهی از) کسانی که کتاب را دریافت داشته بودند، پس از آنکه نشانه های روشن به آنها رسیده بود، به سبب انحراف از حق و ستمگری، در آن اختلاف کردند. ولی خداوند، کسانی را که ایمان آورده بودند، بر حقیقت آنچه مورد اختلاف بود، به فرمان خودش، هدایت نمود. و خدا، هر کس را بخواهد، به راه راست هدایت می کند. 

بنابر محتوای آیه شریفه، انسانها در ابتدا گروه و تشکیلات واحدی بودند که پس از مدتی بخاطر ظلم و منفعت طلبی تعدادی خاص، انحرافات در جامعه ایجاد شده و در نتیجه ظلم و بی عدالتی، طبقات مختلف اجتماعی با تفکرات نژادپرستانه شکل گرفت که در چنین شرائطی، خدای متعال پیامبران عظام را برنگیخت تا بواسطه ی کتاب آسمانی خویش انسانها را به اصل توحیدی فراخوانده و بین آنان بر اساس حقوق مبتنی بر برابری حکم کنند. در واقع برابری میان انسانها و عدم برتری برخی از گروههای انسانی بر برخی دیگر و در نتیجه آن، تساوی در حقوق فردی و اجتماعی، از وحدت انسانها در خلقت و دارا بودن یکسان از دو بعد جسمی و روحانی در خلقت خویش می باشند در اینکه خدای متعال انسان را از خاک و از روح ملکوتی منتسب به خود آفرید، چنانچه خدای متعال در قرآن کریم می فرماید:((یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاکُم مِّن تُرَابٍ ثُمَّ مِن نُّطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِن مُّضْغَةٍ مُّخَلَّقَةٍ وَغَیْرِ مُخَلَّقَةٍ لِّنُبَیِّنَ لَکُمْ ۚ وَنُقِرُّ فِی الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَی أَجَلٍ مُّسَمًّی ثُمَّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّکُمْ ۖ)).(۳)ای مردم! اگر در رستاخیز شکی دارید، (به این نکته توجّه کنید که: ) ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، و بعد از خون بسته شده، سپس از «مضغه»[= چیزی شبیه گوشت جویده شده]، که بعضی دارای شکل و خلقت است و بعضی بدون شکل. تا برای شما روشن سازیم (که بر هر چیز قادریم). و جنین هایی را که بخواهیم تا مدّت معیّنی در رحم (مادران) نگاه می داریم. (و آنچه را بخواهیم ساقط می کنیم. ) بعد شما را بصورت طفلی بیرون می آوریم. سپس هدف این است که به حدّ کمال و بلوغ خویش برسید.

در روایات نبوی و ائمه معصومین علیهم السلام به تساوی حقوق کلیه آحاد انسان‌ها و عدم برتری نژادی بین آنان تصریح شده است، چنانچه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند:((النّاسُ سَواءٌ کأسنانِ المُشطِ.)).(۴)مردم همانند دندانه‌های شانه یکسان اند. 

امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند:((أیُّها النّاسُ، إنّ آدَمَ علیه السلام لَم یَلِدْ عَبدا و لا أمَةً و إنّ النّاسَ کُلَّهُم أحرارٌ، و لکنَّ اللّهَ خَوَّلَ بَعضَکُم بَعضا، فمَن کانَ لَهُ بَلاءٌ فصَبَرَ فی الخَیرِ فلا یَمُنَّ بهِ علَی اللّهِ عَزَّ و جلَّ. ألا و قَد حَضَرَ شَیءٌ و نَحنُ مُسَوُّونَ فیهِ بَینَ الأسوَدِ و الأحمَرِ. فقالَ مَروانُ لطَلحَةَ و الزُّبَیرِ: ما أرادَ بهذا غیرَکُما! قالَ: فأعطی کُلَّ واحِدٍ ثَلاثَةَ دَنانیرَ، و أعطی رجُلاً مِن الأنصارِ ثَلاثَةَ دَنانیرَ، و جاءَ بَعدُ غُلامٌ أسوَدُ فأعطاهُ ثَلاثَةَ دَنانیرَ، فقالَ الأنصاریُّ: یا أمیرَ المؤمنینَ، هذا غُلامٌ أعتَقتُهُ بالأمسِ تَجعَلُنی و إیّاهُ سَواءً؟! فقالَ: إنّی نَظَرتُ فی کِتابِ اللّهِ فلَم أجِدْ لوُلدِ إسماعیلَ علی وُلدِ إسحاق فَضلاً.)).(۵).امام علی علیه السلام در خطبه ای فرمود: ای مردم! آدم علیه السلام نه بنده ای به دنیا آورد و نه کنیزی، بلکه همه مردم آزادند. اما خداوند برخی از شما را به خدمت برخی دیگر درآورد. پس، هر که را بلا و آزمایشی رسد و به خوبی در آن پایداری کند، نباید به خاطر آن بر خداوند عزّ و جلّ منّت نهد. بدانید که مالی رسیده است و ما آن را میان سیاه و سفید به یکسان تقسیم خواهیم کرد. مروان به طلحه و زبیر گفت: منظورش کسی جز شما دو نفر نیست! پس، امام علیه السلام به هر نفر سه دینار داد. به مردی از انصار سه دینار پرداخت. بعد از او غلام سیاهی آمد، حضرت به او نیز سه دینار داد. آن مرد انصاری گفت: ای امیر المؤمنین! این غلامی است که دیروز او را آزاد کردم، حالا من و او را یکسان قرار می‌دهی؟ امام علیه السلام فرمود: من در کتاب خدا نگریستم، و برای فرزندان اسماعیل برتری ای نسبت به فرزندان اسحاق نیافتم.

منابع

۱.سوره یونس: ۱۹.

۲.سوره بقره: ۲۱۳.

۳.سوره حج: ۵.

۴.متقی هندی، علی بن حسام الدین، کنزالعمال، ح۲۴۸۲۲.

۵.کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۸، ص۶۹/ ۲۶.