اسلام‌هراسی، چیستی و زمینه‌ها

اسلام هراسی یا Islamophobia واژه‌ای است که از دهه نود میلادی شنیده شد. این واژه را مؤسسهٔ رانیمد تراست انگلیس به پدیده پیش‌داوری یا تبعیض علیه اسلام و مسلمانان  تعریف کرده است. تبعیضی که بر طرد مسلمانان از زندگی اقتصادی، اجتماعی و عمومی کشورها دلالت دارد.[۱] در تعریفی جامع که برگرفته از دیگر تعریف‌هاست؛ اسلام هراسی را این‌گونه تعریف کرده‌اند: «اسلام‌هراسی، نوعی تصور ذهنی نسبت به اسلام است، به‌گونه‌ای که مخاطب در مقابل طرح، استقرار و یا توسعهٔ نظام اسلامی در حوزه‌ای خاص (اعم از فرو ملی، ملی و یا فراملی) واکنش منفی (اعم ازنظری یا عملی) از خود بروز دهد.»[۲]این تفکر در اصل یک واکنش منفی همه‌جانبه علیه اسلام است. واکنشی که ناشی از تبلیغات غلط یا اطلاعات نادرست و تحریف یافته است. البته اسلام هراسی دارای پیام‌ها و دلالت‌هایی نیز هست. مثلاً بر شکل‌گیری یک بلوک قدرت اسلامی و ماهیت مستقل و منحصربه‌فرد تمدن اسلامی دلالت دارد؛ تمدنی که خود را از دیگران متمایز نموده است.[۳] به هر ترتیب اسلام‌هراسی‌ای که در غرب شکل‌گرفته دارای دلایل و زمینه‌هایی است و بسیار به‌جا می‌باشد که فعالان فرهنگی با شناخت این زمینه‌ها و روشنگری دربارهٔ آنها به مقابله با این ظلم آشکار غرب علیه اسلام بپردازند. ازاین‌رو به این زمینه‌ها می‌پردازیم.

الفــ) زمینهٔ تاریخی
برخی از پژوهشگران بر این باورند ترس و تنفر غرب از اسلام جدید نیست و به قرن هشتم میلادی بازمی‌گردد. این گروه به تجربه‌های تاریخی اسپانیا (اندلس)، جنگ‌های صلیبی و دوران پس‌ازآن اشاره می‌کنند. در این تحلیل‌ها توسعه و گسترش اسلام و تشکیل جوامع و حکومت‌های اسلامی نظیر تسخیر و حکومت ۸۰۰ ساله مسلمانان بر اندلس، نزدیک به دو قرن جنگ‌های صلیبی میان مسلمانان و مسیحیان و نیز تسخیر بیزانس که مرکز دینی مسیحیت شرقی محسوب می‌شد در قرن‌های۱۶ تا ۲۰ میلادی موردتوجه قرار می‌گیرد.[۴]
البته این رویکرد بر اساس متن‌ها و برگه‌های تاریخی‌ای که با برداشت‌های شخصی و تعصبات فراوان نگاشته شده؛ شکل یافته است. مثلاً نمی‌توان نقش بیان اساطیری و افسانه گونۀ دلیری و جنگ‌آوری و یا روحیهٔ مظلوم‌نمایی در فرد شکست‌خورده را در نگارش میزان کشتار و آمارهای ارائه‌شده، نادیده گرفت. پس چنین زمینه‌ای فقط باکارهای تبلیغاتی و انتشارهای ناقص و جهت‌دار کارایی دارد.

بــ) نگاه جمعیتی ـ فرهنگی
مهاجرت مسلمانان به جوامع غربی و البته گرایش شدید برخی از جوانان و نخبگان غربی به اسلام ‌ در اصل زنگ خطری برای فرهنگ غرب، یهودیت یا مسیحیت تحریف‌شده به شمار می‌رود؛ ازاین‌رو اقدامات گستردهٔ آنان علیه اسلام شکل‌گرفته است. آنها به‌روشنی می‌بینند که بیشترین نام در کشورشان محمد شده و تنها دینی که در حال رشد و گسترش است، دین اسلام است. مذهبی که بیشترین رشد را یافته و اگر این راه ادامه یابد تا چهل سال آینده جمعیّت مسلمانان در بعضی از کشورهای اروپایی، جمعیتی غالب می‌گردد.[۵]

جــ) فقدان آگاهی جمعی درست نسبت به اسلام
شهروندان اروپایی و امریکایی براثر تبلیغات هدفمند، سیاست‌های خصمانه و یا فهم شخصی نادرست، دچار برداشت‌های غلط از اسلام و مسلمانان شده‌اند. مثلاً آنها اسلام را دینی راکد، غیرمنطقی، ضد زنان و خشن؛ و مسلمانان را افرادی منزوی، جدایی‌طلب، متحجر و خونریز می‌دانند.این مسئله در بسیاری از نظر‌سنجی‌ها نمود یافته‌است، مثلا نظرسنجی هایی که در سال های 2009-2001 انجام شده نشان می دهد که بخش عمده ای از مردم آمریکا درک درستی نسبت به اسلام ندارند. مردم امریکا گمان می کنند که اسلام دینی است  که پیروان خود را دعوت به خشونت می کنند. این فهم نادرست از اسلام حتی به عرصه های دولتی و رسمی نیز کشیده است و در واقع اسلام هراسی در ایالات متحده آمریکا به نوعی دولتی شده است.چه اینکه بیشتر افراد موجود حتی در فرقه های دینی و مذهبی دیگر نیز  معتقدند  مردم امریکا نسبت به مسلمانان این کشور پیش قضاوت دارند و بی پایه و اساس قضاوت می کنند.[۶]

بنا بر آنچه بیان شد این سه زمینه دلایلی برای قبول اسلام هراسی در بین توده‌های مردم به شمار می‌رود؛ ازاین‌رو می‌بایست با اقدامات سیاسی ـ فرهنگی و استفاده از تمام امکانات ارتباطی ـ تبلیغی نظیر فضای مجازی و غیره به اصلاح این زمینه‌ها پرداخت و این از وظایف فعالان فرهنگی به شمار می‌رود. امید آنکه با این اقدامات دیگر شاهد اسلام هراسی و تعرض و تبعیض نسبت به مسلمانان نباشیم.

..........
پی‌نوشت
[۱] - Islamophobia: A Challenge for Us All
[۲]- اصغر افتخاری، مقالهٔ دو چهرهٔ سلبی و ایجابی، ص ۳، ۱۳۸۹.
[۳]  ـ صالحی، عباس. «مطالعه زمینه‌های پیدایش و استمرار اسلام‌هراسی در غرب با تأکید بر مسئله تروریسم». پایان‌نامه دکتری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مرکزی، ص ۱۵ ، ۱۳۸۹
[۴] - وپراک، محمد، چرا آنها از اسلام متنفرند یا می‌ترسند؟ مجموعه مقالات همایش اسلام هراسی پس از ۱۱ سپتامبر: علل، روندها و راه‌حل‌ها/ تدوین و گردآوری پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات۱۳۸۹
[۵] - گرایش به اسلام در غرب
[۶] - گسترش اسلام هراسی در آمریکا در دوران اوباما